Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş

guramasynyň baş direktorynyň

2014-nji ýylyň 18-nji iýunynda çykaran

78 belgili buýrugy bilen tassyklanyldy

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalary

 

I Umumy düzgünler

 

1. Şu gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryş Kadalary (mundan beýläk – Kadalar) Türkmenistanyň Raýat kodeksine, “Ätiýaçlandyryş hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna, Türkmenistanyň Prezidentiniň “Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş kommersiýa guramasyny üýtgetmek  hakynda” 1997-nji ýylyň 29-njy ýanwarynda çykaran 3001-nji karary bilen tassyklanan Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy hakynda Düzgünnama we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda işlenilip taýýarlanyldy.

2. Şu Kadalaryň şertlerinde Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramalary (mundan beýläk - Ätiýaçlandyryjy) fiziki şahslar – ýuridik şahsy döretmezden telekeçiler we eýeçiliginiň görnüşine garamazdan, Türkmenistanyň we daşary ýurt ýuridik şahslary, şol sanda Türkmenistanyň çäklerinde bolýan we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellige alnan olaryň şahamçalary we wekillikleri (mundan beýläk – Ätiýaçlandyrýan) bilen gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryş şertnamalaryny baglaşýarlar (mundan beýläk- ätiýaçlandyryş şertnamasy).

3. Ätiýaçlandyryş Ätiýaçlandyrýanyň peýdasyna, eger onuň üstüne gurluşyk-gurnaýyş işlerini ýerine ýetirmek üçin jogapkärçilik ýüklenýän bolsa, ätiýaçlandyryş şertnamasynda bellenilen beýleki şahsyň (mundan beýläk – Bähbit görüji) peýdasyna geçirilýär.

4. Şu Kadalaryň maksatlary üçin şu aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

bähbit görüji – ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda ätiýaçlandyryş pul möçberini ýa-da ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini almaga hukugy bolan fiziki şahs ýa-da ýuridik şahs;

ätiýaçlandyrýan – ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tarapy bolup durýan, ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) töleýän we ätiýaçlandyryş obýektini ätiýaçlandyrmakda ätiýaçlandyryş  bähbidine eýe bolan kämillik ukyply fiziki şahs ýa-da ýuridik şahs;

ätiýaçlandyryjy – ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tarapy bolup durýan we ätiýaçlandyryş işini amala aşyrmak üçin degişli ygtyýarnamasy bolan Türkmenistanyň telekeçi ýuridik şahsy (ätiýaçlandyryş guramasy), ol ätiýaçlandyryş şertnamasynda göz öňünde tutulan ätiýaçlandyryş ýagdaýy (halaty) ýüze çykanda ätiýaçlandyryş şertnamasynda göz öňünde tutulan tertipde ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemäge borçly bolup durýar;

ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) – ätiýaçlandyryş şertnamasynda göz öňünde tutulan tertipde Ätiýaçlandyrýan ýa-da Ätiýaçlandyrýanyň adyndan başga şahs tarapyndan Ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryş boýunça töwekgelçilikleri kabul etmegiň ýerine tölenilýän pul möçberi;

ätiýaçlandyryş halaty – ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhletiniň dowamynda ýüze çykan ýa-da dörän we bu şertnama laýyyklykda Ätiýaçlandyrýana, Bähbit görüjä we üçünji taraplara ätiýaçlandyryş pul möçberini ýa-da ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek üçin esas bolup durýan waka ýa-da ýagdaý;

ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi – ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda ätiýaçlandyryş ýagdaýy ýüze çykanda Ätiýaçlandyryjynyň Ätiýaçlandyrýana, Bähbit görüjä we üçünji taraplara töleýän pul öwezini dolmasy;

ätiýaçlandyryş pul möçberi - ätiýaçlandyryş şertnamasynda bellenilen ätiýaçlandyryş ýagdaýy ýüze çykanda, Ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) we ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberinden ugur alnyp bellenilýän ätiýaçlandyrylan töwekgelçilikleri (jogapkärçiligi) boýunça  pul möçberinde beýan edilen borçnamasy;

ätiýaçlandyryş şahadatnamasy - Ätiýaçlandyryjy tarapyndan Ätiýaçlandyrýana berilýän, ätiýaçlandyryş şertnamasynyň baglaşylandygyny tassyklaýan resminama;

ätiýaçlandyryş şertnamasy –Ätiýaçlandyryjy bilen Ätiýaçlandyrýanyň arasynda baglaşylan şertnama, oňa laýyklykda belli bir wakalar  (ätiýaçlandyryş halatlary) ýüze çykanda  Ätiýaçlandyryjylar tarapyndan ätiýaçlandyryş pul möçberleriniň we ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň tölenilmeginiň ýa-da şertnamada görkezilen başga bir hereketiň ýerine ýetirilmeginiň maksady bilen, Ätiýaçlandyryjylara töleýän ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) hasabyna fiziki ýa-da ýuridik şahslaryň emläk bähbitleriniň goralmagynyň tertibi we şertleri bellenilýär;

ätiýaçlandyryş töwekgelçiligi (jogapkärçiligi) – ýüze çykmagynyň ähtimallyk we tötänlik alamatlaryna eýe bolan, ýüze çykan halatynda ätiýaçlandyryş geçirilýän çak edilýän wakanyň ýüze çykma mümkinçiligi;

franşiza - umumy zeleliň (zyýanyň) bir bölegi, onuň öweziniň dolunmagy Ätiýaçlandyrýanyň doly jogapkärçiliginde galýar we ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda ätiýaçlandyryş pul möçberine degişlilikde göterimde ýa-da tükeniksiz ululykda kesgitlenýär. Şertli franşiza bellenilende Ätiýaçlandyryjy franşizanyň möçberinden geçmeýän zeleliň (zyýanyň) öwezini dolmakdan boşadylýar we eger zeleliň möçberi franşizadan ýokary bolsa, onda ol zeleli (zyýany) doly töleýär. Hökmany franşiza bellenilen mahalynda Ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiligi franşizanyň zelelden (zyýandan) aýrylan möçberi bilen kesgitlenilýär;

gurluşyk-gurnaýyş işleri –gurluşyk-gurnaýyş, işe giriziş-sazlaýyş we beýleki işleriň ýerine ýetirilmegi, şol sanda Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) tarapyndan baglaşylan potratçylyk şertnamalaryna laýyklykda, şeýle hem, eger munuň özi ätiýaçlandyryş şertnamasynda aýdylyp geçilen bolsa, gurlan (gurnalan) binalar, desgalar we energetiki, tehnologik we beýleki enjamlary gurnamak boýunça işleriniň we kepillendiriş borçnamalary boýunça abatlaýyş-dikeldiş işleriniň ýerine ýetirilmegi;

gurluşyk-gurnaýyş işleri geçirilen mahaly üçünji taraplaryň öňünde raýat-hukuk jogapkärçiligi - Ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş şertnamasy ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen tertipde olaryň ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen gurluşyk işini amala aşyrmak bilen baglanyşykly üçünji taraplaryň ömrüne, saglygyna we/ýa-da emlägine ýetirilen  zyýanyň (zeleliň) öwezini dolmak borjy bilen baglanyşykly emläk bähbitleri;

üçünji taraplar – gurluşyk-gurnaýyş işleri geçirilen mahaly ýüze çykan ätiýaçlandyryş halaty netijesinde zyýan (zelel) ýetirilen gurluşyk-gurnaýyş işleri bilen baglanyşykly bolmadyk fiziki ýa-da ýuridik şahslar;

işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary - Ätiýaçlandyrýanyň öz guran (gurnan) binalary, desgalary we enjamlary barasynda onuň işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalaryny ýerine ýetirmek boýunça öňünden görülmedik çykdajylary bilen baglanyşykly emläk bähbitleri.

5. Ätiýaçlandyryş şertnamalary şu Kadalaryň talaplaryna laýyklykda baglaşylýar, ýöne taraplaryň ylalaşygy boýunça şertnamanyň aýry-aýry bölümlerinde, Türkmenistanyň kanunçylygyna ters gelmeýän bolsa, şu Kadalardakydan başga şertleri bolup biler.

 

II Ätiýaçlandyryş obýektleri

 

6. Şu aşakdakylar ätiýaçlandyryş obýektleri bolup durýarlar:

gurluşyk işleri, şol sanda gurulýan binalar, desgalar we beýleki obýektler, gurluşyk materiallary we gurnaýyşlary, şeýle hem taslama-sanaw resminamalarynda göz öňünde tutulan we gurluşyk işlerini amala aşyrmagyň zatlary hem-de serişdeleri bolup durýan beýleki emläk;

gurnaýyş işleri, şol sanda gurulýan obýektler, gurnalýan enjamlar, şeýle hem taslama-sanaw resminamalarynda göz öňünde tutulan we gurluşyk işlerini amala aşyrmagyň zatlary hem-de serişdeleri bolup durýan beýleki emläk;

gurluşyk meýdançasynyň enjamlary: wagtlaýyn binalar we desgalar, ammar jaýlary, germewler, gurluşyk agaçlary, galyplar, inžener ulgamlary we başgalar;

gurluşyk tehnikasy we mehanizmleri: buldozerler, ekskawatorlar, greýderler, skreperler, ýol katoklary, belgileýji maşynlar, asfalt düşeýjiler, ýol frezleri, kranlar we ýük göterijiler,  ýük ýükleýjiler, beton garyjylar, beton sorujylar, kompressorlar we başgalar;

çäkleri döwük-ýenjiklerden we dökülen zatlardan arassalamak boýunça çykdajylar, olaryň zerurlygy şondan ýetirilen zyýan ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda öwezini dolmaga degişli bolan waka bilen ýüze çykanda. Gurluşyk geçirilýän çäkleri mundan beýläk-de şertnamalaýyn işleri geçirmäge ýaramly ýagdaýa getirmek üçin ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykandan soň geçirilmeli şeýle harajatlar arassalamak boýunça çykdajylar hasaplanylýar.

7. Gurluşyk-gurnaýyş işleri geçirilen mahaly üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligini ätiýaçlandyrmak boýunça 1-nji goşmaça şertler şu Kadalarda kesgitlenen (1-nji goşundy).

8. Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalaryny ätiýaçlandyrmak boýunça 2-nji goşmaça şertler şu Kadalarda kesgitlenen (2-nji goşundy).

 

III Ätiýaçlandyryş halaty

 

9. Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy bilen Ätiýaçlandyrýanlarda (Bähbit görüjilerde) Ätiýaçlandyryjydan degişli ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemegi we ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen göz öňünde tutulan beýleki borçlary ýerine ýetirmegi talap etmek hukugy ýüze çykýar.

Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän döwründe bolup geçen, ätiýaçlandyryş şertnanmasynda görkezilen ätiýaçlandyryş obýektleriniň harap bolmagyna, ýitirilmegine ýa-da olara zeper ýetmegine getiren we Ätiýaçlandyryjy üçin Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemek üçin esas bolup durýan duýdansyz we öňünden görülmedik waka şu Kadalara laýyklykda ätiýaçlandyryş halaty bolup durýar.

10. Şular, netijesinde gönüden-göni ýa-da gytaklaýyn dörän ýa-da ýüze çykan (şol sanda ýitginiň artmagy görnüşinde) zyýanyň öwezini dolmaga degişli däldir:

her hili harby hereketler ýa-da harby çäreler we olaryň getirýän netijeleri, minalaryň, bombalaryň, beýleki uruş gurallarynyň täsiri, köpçülikleýin tertipsizlikler, bahasy tölenmän elden almalar, rekwiziýa etmeler, tussag etmeler, döwlet edaralarynyň görkezmesi boýunça emlägiň ýok edilmegi ýa-da olara zeper ýetirilmegi;

ýadro partlamasy, radiasiýalar;

halk tolgunmalary (topalaňlar), köpçülikleýin tertipsizlikler, zabostowkalar, şeýle hem terrorçylaryň hereketleri (terrorçylyk hereketleri);

ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagyna çenli Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) ýa-da onuň wekiline mälim bolan ýalňyşlyklar, kemçilikler, ýa-da ýetmezçilikler;

Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) we olaryň wekilleriniň bilkastlaýyn hereketleri ýa-da gödek seresapsyzlygy;

aýry-aýry zatlaryň poslamagy, heňlemegi, tebigy ýagdaýda könelmegi, öz-özünden ýanmagy ýa-da beýleki tebigy häsiýetleri, şu hadysalar bilen ýüze çykan ätiýaçlandyryş halatlary netijesinde beýleki ätiýaçlandyrylan zatlara zeper ýetmeginden çekilen ýitgileriň öweziniň dolmaga degişli bolan şertlerinde;

synag  we barlag işleri;

daşky şertleriň täsiri bolmazdan içinden döwülmegi netijesinde gurluşyk tehnikasyna we ulag serişdelerine zeper ýetmegi;

işleriň doly ýa-da bölekleýin bes edilmegi.

Ähli şertnamalaýyn işleriň we/ýa-da gurluşyk obýektini konserwasiýa etmegiň we gurnaýyşyň kesgitli bolmadyk wagta bes edilmegine ýa-da maliýeleşdirmegiň ýa-da başga sebäpler boýunça bes edilmegine işleriň doly bes edilmegi diýlip düşünilýär. Eger taraplaryň ylalaşygy boýunça başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, meýilnama-tertip arkaly göz öňünde tutulan işleriň,  maliýeleşdirmegiň ýetirlik däldigi, gaýtadan taslama düzmek ýa-da başga sebäpler boýunça ähli şertnamalaýyn işleriň we olaryň bir böleginiň (10 (on) günden 3 (üç) aýa çenli) wagtlaýyn duruzulmagyna işleriň bölekleýin bes edilmegi diýlip düşünilýär.

Şunda işleriň bes edilen pursatyna çenli hereket eden ätiýaçlandyryş şertnamasy görkezilen döwre wagtlaýyn bes edilmeýär, emma şol döwre ätiýaçlandyryş taýdan goramak, eger ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ätiýaçlandyryş obýektlerine ýetirilen, işleriň şeýle bes edilmegi bilen ýüze çykan, şertlenen ýa-da çuňlaşan, öwezini dolmaga degişli bolmadyk islendik zyýana (zelele) hem degişli edilmeýär.

11. Ätiýaçlandyryjy gurluşykda we gurnaýyşyň ulanylan ýetmezçiligi bolan  enjamlary, zatlary hem-de olaryň böleklerini çalyşmagyň, abatlamagyň ýa-da düzetmegiň bahasynyň, şeýle hem işleri geçirmekde ýalňyşlyklary düzetmegiň bahasynyň hem öwezini dolmaýar. Emma bu kadadan çykma diňe gönüden-göni gozgalan ýetmezçilikli materiallar we zatlar bilen çäklenmeýär, dogry gurlan obýektlere we zatlara ýetirilen zyýanyň (zeleliň) öwezini dolmagy aradan ayýrmaýar, haçanda olar enjamlarda ýa-da işlerde şeýle ýetmezçilikler netijesinde ýüze çykan bolsa.

12. Mundan başga hem ýangyç-çalgy materiallarynyň, himikatlaryň, sowadyjy suwuklyklaryň, we ätiýaçlandyryş obýekti bolmadyk önümlerden öndürilen beýleki kömekçi enjamlaryň, (ätiýaçlandyrylan gurluşyk-gurnaýyş işleri üçin  zerur bolanlar muňa girmeýär), gymmat bahaly metallaryň, daşlaryň, sungat eserleriniň, resminamalaryň we gymmatly kagyzlaryň ýitirilmeginiň ýa-da olara zeper ýetmeginiň, şeýle hem diňe tükellemegiň barşynda ýüze çykarylan ýitgileriň, duşdan geçirilen peýda ýa-da şertnamalaýyn jerimeler ýaly haýsydyr bir gytaklaýyn ýitgileriň ätiýaçlandyrma bilen üsti dolunmaýar.

13. Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň ýagdaýy olaryň ygtybarlylygyna ikirjiňleme döremeýän degişli resminamalaryň we beýleki maglumatlaryň esasynda kazyýetleriň, derňew we beýleki edaralaryň çözgütleri bilen, şeýle hem zerur bolan halatlarda bilermenleriň netijenamasy esasynda bellenilýär.

 

IV Ätiýaçlandyryş pul möçberi

 

14. Ätiýaçlandyryş pul möçberi emlägiň balans bahasyndan, şonuň ýaly emlägiň balans ýa-da bazar bahasyndan ýa bolmasa bilermenleriň berýän bahasyndan ugur alnyp kesgitlenilýär, ýöne şertnama baglaşylan mahalynda ol emlägiň hakyky bahasyndan ýokary bolup bilmez.

15. Ätiýaçlandyryş pul möçberi taraplaryň ylalaşmagy boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasynda şunuň ýaly bellenilýär:

 

gurluşyk-gurnaýyş işleri üçin – olaryň, şol sanda gurulýan obýektleriň doly taslama (sanaw) bahasyndan, gurluşyk enjamlarynyň we gurnamalaryň, oturdylýan enjamlaryň, taslama düzmek boýunça işleriň bahasyndan, iş haky boýunça çykdajylardan, daşamak boýunça çykdajylardan, gümrük paçlaryndan we ýygymlaryndan, taslama-sanaw resminamalarynda göz öňünde tutulan beýleki emläkden, ýöne görkezilen çykdajylar bilen çäklenmezden ugur alnyp;

gurluşyk meýdançasynyň enjamlary üçin – olaryň hödürlenilen (berlen) senesinde şol enjamlaryň, desgalaryň hakyky bahasyndan ugur alnyp;

gurluşyk tehnikasy we mehanizmleri üçin – şol kysymyndaky, ýaşyndaky, şol kuwwatyndaky we ätiýaçlandyrylanlar ýaly şol bir ýagdaýyndaky obýektleri satyn almagyň bahasyndan ugur alnyp.

çäkleri döwük-ýenjiklerden we dökülen zatlardan arassalamak boýunça çykdajylar gurluşyk-gurnaýyş işlerini ätiýaçlandyrmak boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberiniň 2 %-den geçip bilmez.

16. Üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligi ätiýaçlandyrylan mahaly ätiýaçlandyryş pul möçberi ätiýaçlandyryş şertnamasynyň taraplarynyň ylalaşmagy boýunça bellenilýär.

Ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen ätiýaçlandyryş pul möçberiniň çäklerinde ejir çeken şahsa her bir ätiýaçlandyryş halaty bilen töwekgelçiligiň her bir görnüşi boýunça (üçünji taraplaryň ömrüne, saglygyna zelel ýa-da emlägine zyýan ýetirilmegi)  aýratynlykda öwezini tölemegiň doly derejedäki möçberi bellenilýär.

17. Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary ätiýaçlandyrylan mahaly, eger başgaça ylalaşylmadyk bolsa, ätiýaçlandyryş obýektiniň doly bahasy, şol sanda enjamlaryň, taslamasyny düzmegiň, daşamagyň, işçi güýjüniň we başgalaryň doly bahasy ätiýaçlandyryş pul möçberi bolup durýar.

18. Ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen ol ýa-da beýleki halat arkaly ýüze çykan bir ätiýaçlandyryş halaty boýunça öwezini dolmagyň bellenilen möçberi göz öňünde tutulyp bilner. Şu halatda Ätiýaçlandyryjynyň şeýle ätiýaçlandyryş halaty bilen ýetirilen zyýanyň (zeleliň) ähli görnüşleri boýunça tölegleriniň umumy möçberi öwezini dolmagyň bellenilen möçberinden geçip bilmez.

19. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, bar bolan emläk barasynda ätiýaçlandyryş pul möçberi öwezini dolmagyň umumy bellenilen möçberine barabar möçberde, ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylan senede ýa-da ätiýaçlandyrmanyň başlanýan senesi hökmünde şertnamada görkezilen başga senede şeýle emlägiň hakyky bahasyndan köp bolmazdan bellenilýär.

20. Ätiýaçlandyryş pul möçberi ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylan pursatynda ätiýaçlandyryş obýektiniň hakyky bahasyndan (ätiýaçlandyryş bahasyndan) geçip bilmez.

21. Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) Ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryş pul möçberiniň üýtgemegi barada, şeýle hem ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylandan soň töwekgelçilikde bolup geçen üýtgetmeler barada habar bermäge borçludyr. Töwekgelçiligiň derejesini artdyrýan üýtgetmeler Ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryş şertlerine gaýtadan seretmek we goşmaça ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) tölenilmegini talap etmek hukugyny berýär.

22. Eger Ätiýaçlandyrýan täze şertlere razy bolmasa ýa-da goşmaça baýragy tölemekden boýun gaçyrsa, töwekgelçilikde ýa-da ätiýaçlandyryş pul möçberinde üýtgetmeler ýüze çykan pursatyndan başlap ätiýaçlandyryş şertnamasy bozuldy hasaplanýar hem-de Ätiýaçlandyrýana ätiýaçlandyrmanyň geçmedik döwri üçin baýragyň bölegini gaýtarylyp berýär.

 

V Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň baglaşylmagy

 

23. Ätiýaçlandyryş şertnamasy Ätiýaçlandyrýanyň Gurluşyk-gurnaýyş işlerini  meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça (mundan beýläk – arza) iki nusgada ýazmaça düzülen arzasy (3-nji goşundy) esasynda baglaşylýar. Arzanyň bir nusgasy Ätiýaçlandyryjyda galdyrylýar, beýleki nusgasy Ätiýaçlandyrýana gaýtarylyp berilýär.

Arzada ätiýaçlandyrylýan obýekt barada ähli zerur maglumatlar, şeýle hem (zerurlyk ýüze çykan mahaly), Ätiýaçlandyryjynyň bilermenleri ýa-da Ätiýaçlandyryjy tarapyndan çekilýan beýleki guramalaryň bilermenleri tarapyndan geçirilen seljermeleriň maglumatlarynyň esasynda töwekgelçiligiň derejesini kesgitlemek üçin ähmiýeti bolan ähli ýagdaýlar hakyndaky maglumatlar bolmalydyr we Ätiýaçlandyrýan tarapyndan gol çekilmelidir we möhür bilen tassyklanylmalydyr.

Ätiýaçlandyryjy Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) tarapyndan şu Kadalar boýunça öz borçlaryny berjaý edende, şol sanda ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylan mahaly hakyky ýagdaýa laýyk gelen maglumatlary habar beren halatynda ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça jogapkärçilik çekýär.

24. Ätiýaçlandyryş şertnamasy işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary goşmak bilen şertnamada (potratçylyk şertnamasynda) aýdylyp geçilen gurluşyk-gurnaýyş işleri ýerine ýetirilýän ähli möhlet üçin ýa-da, eger ýerine ýetirilen şertnamalaýyn işler bar bolsa, Ätiýaçlandyrýanyň aýdan senesinden başlap baglaşylýar.

Ätiýaçlandyryjy ilkinji ýa-da bir gezekki ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) töländen soň Ätiýaçlandyrýana ätiýaçlandyryş şertnamasynyň baglaşylandygyny tassyklaýan ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen möhlete Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny (4-nji goşundy) berýär.

25. Arza bilen bir wagtyň özünde Ätiýaçlandyrýan şu aşakdaky resminamalaryň bellenilen tertipde tassyklanan göçürmeleriniň nusgalaryny bermäge borçludyr:

         şertnamanyň;

         meýdançanyň baş meýilnamasynyň;

         önümçilik işleriniň meýilnamasynyň;

         şertnamalaýyn işleriň bahasynyň bölünmesiniň (hemişelik we wagtlaýyn işler, şol sanda materiallaryň bahasy);

         her bir aýratyn desga boýunça bahanyň bölünmesiniň;

         inženerçilik-geologiýa agtarmalaryny geçirmek hakyndaky hasabatyň;

         ýerine ýetirilen işleriň ykrarnamasynyň (eger ol bar bolsa);

         gurluşyk obýektiniň fotosuratynyň;

         seýsmologiýa institutynyň netijenamasynyň;

         gurnalýan emlägiň teswirlemesiniň;

         tutuş önümçilik uçastoklary gurlan we gurnalan halatynda çyzgylaryň we meýilnamalaryň.

26. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) şertli ýa-da hökmany franşiza göz öňünde tutulyp bilner.

27. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhleti (baglanýan senesi – şertnama baglaşylan güni sagat 24-de we tamamlanýan senesi – möhletiniň iň soňky güni sagat 24 –de).

28. Şertnama baglaşylandan soň oňa girizilen üýtgetmeler Ätiýaçlandyryjy we Ätiýaçlandyrýan tarapyndan gol çekilen goşmaçalar bilen resmileşdirilýär, olar ätiýaçlandyryş şertnamasynyň ýa-da ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň aýrylmaz bölegi bolup durýarlar.

29. Ätiýaçlandyrýanyň şertnamanyň hereket edýän möhletiniň dowamynda bu barada Ätiýaçlandyryjyny ýazmaça habardar edip, ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen Bähbit görüjini başga şahs bilen çalyşmaga haky bardyr.

Bähbit görüji ol ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça haýsydyr bir borçlaryny ýerine ýetirenden ýa-da Ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek hakyndaky talaby bildirenden soň beýleki şahs bilen çalyşylyp bilinmez.

30. Bähbit görüji tarapyndan ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek hakyndaky talap bildirilen mahaly, Ätiýaçlandyryjynyň Bähbit görüjiden ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça borçlaryny ýerine ýetirmegi talap etmäge haky bardyr, şol sanda Ätiýaçlandyrýanyň üstüne düşýän borçlaryny, ýöne onuň ýerine ýetirilmedik borçlaryny goşmak bilen. Öň hökmany ýerine ýetirilmeli bolan, borçlary ýerine ýetirmezliginiň ýa-da wagtynda ýerine ýetirmezliginiň getiren netijeleriniň töwekgelçiligini Bähbit görüji çekýär.

31. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän döwründe Ätiýaçlandyrýan, eger munuň özi Ätiýaçlandyryjy tarapyndan ýa-da taraplaryň ylalaşygy bilen bellenilen şu görnüşi ätiýaçlandyrmak boýunça şertler bilen göz öňünde tutulan bolsa, oňa onuň hereket edýän möhleti barasynda ätiýaçlandyryş pul möçberi, ony almak üçin bellenilen şahs hakynda üýtgetmeleriň girizilendigini öz wagtynda aýtmalydyr.

32. Ätiýaçlandyryş şertnamasy ýitirilen ýa-da ýok edilen mahaly Ätiýaçlandyrýanyň ýazmaça arzasy esasynda Ätiýaçlandyryjy ony bermek boýunça çykdajylary tölemegi borçlandyrmak bilen, nusgasyny berýär.

33. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda, (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) güýje girmeginiň senesi we (ýa-da) şertleri görkezilýär.

 

 

 

VI Ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary),

 olary tölemegiň tertibi we möhletleri

 

34. Töwekgelçiligiň derejesinden we ätiýaçlandyryş pul möçberinden ugur almak bilen, her bir anyk halatda ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) möçberleri bellenilen mahaly ýokarlanýan ýa-da peselýän koeffisiýent ulanylyp bilner.

35. Ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) möçberi Ätiýaçlandyryjy tarapyndan taraplaryň arasynda ylalaşylan ätiýaçlandyryş pul möçberlerinden, franşizanyň göwrüminden, ätiýaçlandyryş döwründen, gurluşyk-gurnaýyş işleriniň çylşyrymlylygyndan, Ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiliginiň möçberini we ätiýaçlandyryş töwekgelçiliginiň derejesini kesgitleýän beýleki şertlerden ugur almak bilen Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça nyrh möçberleriniň (5-nji goşundy) esasynda kesgitlenýär.

36. Bir ýyla çenli baglaşylan ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) bir wagtyň özünde tölenýär.

Bir ýyla we bir ýyldan köp möhlete baglaşylan ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) bir wagtyň özünde hem, gaýra goýlup hem, ýöne üç möhletden köp bolmazdan tölenilip bilner.

Ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) iki möhletde tölenen mahaly birinji möhletde ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň)  umumy möçberiniň 50 %-ne barabar möçberdäki tölegler ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda tölenýär, ikinji möhletiň tölegleri bolsa ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhleti tamamlanmazdan öň üç aýdan gijä galynman tölenýär.

Ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) üç möhletde tölenen mahaly birinji möhletde ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň)  umumy möçberiniň 40%-mi möçberdäki tölegler ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda tölenýär, ikinji möhletde ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) umumy möçberiniň 30 %-mi möçberdäki tölegler ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylandan soň 4 aýdan gijä galman tölenýär, galan 30 %-mi ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tamamlanmagyna 4 aý galandan gijä galman tölenýär.

37. Ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy), eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ätiýaçlandyryş pul möçberiniň kesgitlenilen pulunda tölenýär.

38 Eger Ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen möhletlerde we möçberlerde ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) geçirmedik bolsa, Ätiýaçlandyryjy ony geçirmek üçin iki hepdelik möhleti ýazmaça kesgitläp biler. Şunda tölegiň gaýra goýulmagynyň getirýän netijeleri hakynda görkezilmelidir. Eger 2 hepdelik möhlet geçenden soň ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan bolsa we şol wagta çenli Ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) geçirmegi gaýra goýan bolsa,  Ätiýaçlandyryjy öz borçlaryndan boşadylýar.

 

39. Ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) möçberiniň ikinji möhletde tölenilmezligi ýa-da doly möçberde tölenilmezligi netijesinde möhletinden öň bes edilen ätiýaçlandyryş şertnamasy Ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) bergisi üzülen şertlerinde, ýöne wagty geçen döwürde ýitginiň bolmadyk şertinde bir aýyň dowamynda dikeldilip bilner.

 

VII Gaýtadan ätiýaçlandyryş

 

40. Ätiýaçlandyryjynyň gaýtadan ätiýaçlandyrmak arkaly özüniň başga Ätiýaçlandyryjyda (Gaýtadan ätiýaçlandyryjyda) ätiýaçlandyryş boýunça borçnamalarynyň bir böleginiň ýapylmagyny üpjün etmäge haky bardyr.

Öz jogapkärçiliginiň bir bölegini başga birine berýän Ätiýaçlandyryjy bilen şol jogapkärçiligi öz üstüne alýan Ätiýaçlandyryjynyň (Gaýtadan ätiýaçlandyryjynyň) arasyndaky gatnaşyklar gaýtadan ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen düzgünleşdirilýär. Şunda Gaýtadan ätiýaçlandyrýanyň  Ätiýaçlandyrýanyň öňündäki borçnamalary doly möçberinde galýar.

Töwekgelçilikleri gaýtadan ätiýaçlandyrmak - Türkmenistanyň Gaýtadan ätiýaçlandyryjylarynda ýa-da Ätiýaçlandyryjylarynda, üsti dolunmadyk töwekgelçiligi gaýtadan ätiýaçlandyrmak bolsa, ätiýaçlandyryş işine döwlet gözegçilik barlagyny amala aşyrýan edara tarapyndan Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmak arkaly bellenilýän tertipde  ätiýaçlandyryş işiniň daşary ýurt subýektlerinde geçirilýär.

Gaýtadýan ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen bir hatarda Ätiýaçlandyrýan bilen Gaýtadan ätiýaçlandyryjynyň arasynda gaýtadan ätiýaçlandyrmagyň şertleri hakyndaky ylalaşyklar ýa-da Ätiýaçlandyrýanlaryň talaplarynyň kadalaşdyrmagynyň tertibi hakynda, Bähbit görüjileriň we/ýa-da ätiýaçlandyryş pul möçberiniň tölegini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) amala aşyrmak boýunça gazanan ylalaşyklarynyň tassyklanylmagy hökmünde gaýtadan ätiýaçlandyryş babatda halkara durmuşynda we iş tejribesinde ulanylýan resminamalar ulanylýar.

Töwekgelçilik Türkmenistanyň çäginden daşyna gaýtadan ätiýaçlandyryşa berlen halatynda ätiýaçlandyryş nyrhynyň möçberi ätiýaçlandyryşyň halkara bazarynda töwekgelçilige baha bermegi nazara almak bilen, taraplaryň ylalaşmagy boýunça bellenilýär.

 

VIII Ätiýaçlandyryş töwekgelçiliginiň artmagynyň

getirýän netijeleri

 

41. Ätiýaçlandyrýan şertnama baglaşylanda howpuň döremegi ýa-da ätiýaçlandyryş halaty üçin düýpli ähmiýeti bolan, özüne mälim bolan ähli ýagdaýlary Ätiýaçlandyryja habar bermelidir. Ätiýaçlandyryjynyň şertnamadan ýüz öwürmegine ýa-da ony üýtgedilen mazmun bilen baglaşmagyna täsir edip biljek ýagdaýlar düýpli ýagdaý bolup durýar.

 

 

42. Eger düýpli ýagdaý hakyndaky habarda nädogry maglumatlar bolsa, Ätiýaçlandyryjy şertnamadan ýüz öwürüp biler.

43. Ätiýaçlandyryş töwekgelçiliginiň artmagyna getiren ýagdaýlar barada habardar edilen Ätiýaçlandyryjynyň ulanylýan ätiýaçlandyryş şertnamasynyň şertlerine üýtgetme girizmegi ýa-da ätiýaçlandyryş töwekgelçiliginiň artmagyna barabar goşmaça ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) tölemegi talap etmäge haky bardyr.

 

IX Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň bes edilmegi

 

44. Ätiýaçlandyryş şertnamasy şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:

hereket edýän möhleti geçende;

Ätiýaçlandyryjy tarapyndan şertnama boýunça borçnamalar doly möçberde ýerine ýetirilende;

şertnamada bellenilen möçberlerde we möhletlerde Ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) tölenilmedik ýagdaýynda;

Ätiýaçlandyrýan - ýuridik şahsyň işi togtadylanda, bes edilende ýa-da ol ýatyrylanda;

Ätiýaçlandyrýan aradan çykanda;

Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) tarapyndan şu Kadalaryň ХIII böleginde göz öňünde tutulan öz borçlaryny berjaý edilmese.

Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda bu göz öňünde tutulan bolsa, Ätiýaçlandyrýanyň ýa-da Ätiýaçlandyryjynyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy möhletinden öň bes edilip bilner.

Ätiýaçlandyrýanyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy möhletinden öň bes edilen halatynda Ätiýaçlandyryjy şertnamanyň tamamlanmadyk möhleti üçin ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny), edilen çykdajylary aýyrmak bilen, oňa gaýtaryp berýär. Şunda, eger Ätiýaçlandyrýanyň talaby Ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş düzgünleriniň bozulmagy bilen şertlendirilen bolsa, onda ol Ätiýaçlandyrýana onuň ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) dolulygyna gaýtaryp berýär.

Ätiýaçlandyryjynyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy möhletinden öň bes edilende, ol Ätiýaçlandyrýana onuň tölän ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) dolulygyna gaýtaryp berýär. Şunda, eger Ätiýaçlandyryjynyň talaby Ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş Kadalaryny bozulandygy bilen şertlendirilen bolsa, onda ol Ätiýaçlandyrýana ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tamamlanmadyk möhleti üçin ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny), edilen çykdajylary aýyrmak bilen, oňa gaýtaryp berýär.

45. Ätiýaçlandyrýana ätiýaçlandyryş şertnamasy bes edilmeginiň bir aý öňünden onuň bes edilmegi hakynda habar berilmelidir.

 

 

 

X Ätiýaçlandyrylýan ýer

 

46. Ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen çäklerde bolýan ätiýaçlandyryş obýektleri boýunça ätiýaçlandyryş goragy berilýär.

Ätiýaçlandyryş obýektiniň (ýa bolmasa onuň aýry-aýry zatlarynyň, materiallarynyň, mehanizmleriň, bölekleriň we başgalaryň) ýerleşýän ýeri ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen ätiýaçlandyryş çäklerinden daşarda üýtgän mahaly Ätiýaçlandyrýan Ätiýaçlandyryjy bilen çäkleriň şu üýtgemegini ýazmaça ylalaşmaga borçludyr.

47. Eger ätiýaçlandyryş obýekti (ýa bolmasa onuň aýry-aýry zatlary, materiallary, mehanizmleri, bölekleri we başgalar) Ätiýaçlandyryjy bilen ylalaşylmazdan ätiýaçlandyryş çäklerinden daşaryk geçirilýän bolsa, şonda ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahaly ätiýaçlandyryşyň şu obýekti (ýa bolmasa onuň aýry-aýry zatlary, enjamlary, mehanizmleri, bölekleri we başgalar) barasynda ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek boýunça Ätiýaçlandyryjynyň borçlary bes edilýär.

 

XI Jogapkärçiligiň möçberi

 

48. Ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça jogapkärçiligi birinji ýa-da bir wagtlaýyn ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) tölenilen senesinden başlap, ýöne haýsynyň öň bolandygyna baglylykda potratçylyk (şertnamalaýyn) işleriň ýa bolmasa ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen gurluşyk (gurnaýyş) meýdançasyna materiallary ýükläp bermegiň başlanan pursatyndan ir bolmazdan başlanýar we haýsynyň öň boljakdygyna baglylykda obýekti tabşyrmak-kabul etmek ykrarnamasyna gol çekilen pursatyndan başlap ýa bolmasa ilkinji synaglar ýa-da enjamlaryň işledilmeginde ilkinji synaglar tamamlanandan soň, ýöne "şertnamanyň tamamlanýan senesi" hökmünde ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen seneden gijä galman obýekti gurmak (gurnaýyş) boýunça ähli işleriň tamamlanan pursatynda tamamlanýar.

49. Ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiliginiň aňryçägi ätiýaçlandyryş pul möçberi bolup durýar. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda bir halat boýunça jogapkärçiligiň möçberi bellenilen bolsa, şol bir ätiýaçlandyryş halaty üçin, ähli ýitgileriň öwezini doluş tölegleriniň  möçberi, şol sanda ýitginiň öňüni almak ýa-da ony kemeltmek boýunça we çäkleri arassalamak boýunça çykdajylar şol bellenilen möçberden ýokary bolup bilmez.

50. Eger ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykan pursatynda ätiýaçlandyryş obýekti boýunça beýleki ätiýaçlandyryş şertnamasy hereket eden bolsa, ýitgi boýunça öwezini dolmak şol boýunça ätiýaçlandyryş obýekti her bir Ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş pul möçberine deňeçerlikde paýlanylýar.

51. Eger Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) bagly bolmadyk sebäpler boýunça gurluşyk-gurnaýyş işleri üç aýdan köp bolmadyk döwre durzulan bolsa, ätiýaçlandyryş görkezilen döwre durzular we ýene-de ätiýaçlandyryş döwrüni goşmaça ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) tölenmezden işleriň durzulan döwrüne artdyrmak bilen, işler dikeldilen mahaly güýje girer. Şunda Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) işleriň durzulan hem-de dikeldilen seneleri hakynda Ätiýaçlandyryja öz wagtynda habar bermäge borçludyr.

Beýleki ähli halatlarda ätiýaçlandyryş döwri ylalaşylmaga degişli goşmaça ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) tölemek bilen, diňe Ätiýaçlandyryjynyň we Ätiýaçlandyrýanyň arasyndaky ylalaşyk boýunça uzaldylyp biliner.

 

XII Howpsuzlyk kadalarynyň bozulmagy

 

52. Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) öz hasabyna seresaplylygyň ähli zerur çärelerini görmäge, howpsuzlyk kadalaryny, enjamlary we materiallary taýýarlaýjylaryň maslahatlaryny berjaý etmäge, şeýle hem Ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň öňüni almaga degişli maslahatlaryny ýerine ýetirmäge borçludyr.

53. Eger Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) ýangyna garşy howpsuzlygyň, jaýlary we emlägi goramagyň, işleri geçirmegiň kadalaşdyryjy hukuk namalary tarapyndan bellenilen kadalary hem-de ölçegleri ýa-da beýleki şonuň ýaly kadalary bozýan bolsa, onda şonuň ýaly bozulmalara ätiýaçlandyryş töwekgelçiliginiň artmagyna getirýän ýagdaý hökmünde garalýar.

54. Ätiýaçlandyryjynyň ýangyna garşy howpsuzlyk, zähmeti goramak kadalarynyň we ölçegleriniň hem-de beýleki howpsuzlyk kadalarynyň kadalaşdyryjy hukuk namalary tarapyndan bellenilen bozulmalary bolan gönüden-göni sebäp bilen ätiýaçlandyryş halaty boýunça ätiýaçlandyryş öwezini dolmasyny tölemekden boýun gaçyrmaga hukugy bardyr. Emma eger bu kadalaryň bozulmagyna ýol berlen hem bolsa, ýöne ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň sebäpleri bolup durmaýan bolsa, ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi tölenýär.

 

XIII Ätiýaçlandyrýanyň borçlary

 

55. Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) şu aşakdakylara borçludyr:

ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda ätiýaçlandyrylan obýekt boýunça borçnamalara baha kesmek üçin özüne mälim möhüm ähmiýeti bolan ýagdaýlaryň ählisi  barada, şeýle hem ätiýaçlandyrylan obýekt bilen bolup geçen islendik düýpli özgeriş (oňa bolan eýeçilik hukugyny hem goşmak bilen), şonuň ýaly-da onuň zaýalanmak ýa-da ýok etmek howpunyň artýanlygy barada Ätiýaçlandyryja habar bermäge. Soňky ýagdaýda Ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) möçberiniň köpeldilmegini talap etmäge ýa-da birtaraplaýyn tertipde ätiýaçlandyryş şertnamasyny bes etmäge haky bardyr;

ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen bellenilen möhletlerde geçirmäge;

Ätiýaçlandyryja Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) ýetirilen zyýan (zelel) üçin jogapkär şahsa regres talabyny bildirmek üçin bar bolan maglumatlary we resminamalary geçirmäge;

ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň öňüni almaga we ol ýüze çykan ýagdaýynda şonuň netijesinde emele gelýän çykdajylary azaltmak boýunça özüne bagly çäreleri görmäge.

Ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) hereket edýän ätiýaçlandyryş hakyndaky kanunçylyga we ätiýaçlandyryş Kadalaryna ters gelmeýän beýleki borçlary hem göz öňünde tutulyp bilner.

56. Ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahaly Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) şu aşakdakylara borçludyr:

soňra takyk hasaplamany we zyýan barada Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça ýitgi we zeper ýetmeler baradaky arzany (6-njy goşundy) bermek bilen, ýitgileriň islendik görnüşi hakynda Ätiýaçlandyryja haýal etmän, ýöne üç iş gününden gijä galman ýazmaça görnüşde (teleks, telegramma, telefonogramma bilen) habar bermäge. Mundan başga hem Ätiýaçlandyryjyny şu ätiýaçlandyryş obýekti boýunça beýleki Ätiýaçlandyryjylar bilen baglaşylan ähli ätiýaçlandyryş şertnamalary barada ýazmaça habardar etmäge;

eger bu mümkin bolsa, zyýany azaltmak we ätiýaçlandyryş obýektini hasapdan çykarmak boýunça emele gelen ýagdaýlarda ähli akylly-başly we elýeterli çäreleri görmäge, Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) Ätiýaçlandyryjydan gollanmany soramalydyr we ol ony ýerine ýetirmelidir;

Ätiýaçlandyryja ýa-da onuň wekillerine zyýan ýeten ätiýaçlandyryş obýektini gözden geçirmäge hem-de derňemäge, ätiýaçlandyryş halatynyň sebäpleri we zyýanyň möçberi barasynda derňew geçirmäge, zyýany azaltmak we ätiýaçlandyryş obýektini halas etmek boýunça çärelere gatnaşmaga mümkinçilik bermäge;

ejir çeken ätiýaçlandyryş obýektini Ätiýaçlandyryjynyň wekilleri tarapyndan gözden geçirilmegine çenli ätiýaçlandyryş halatyndan soň onuň bolan görnüşinde saklamaga.

57. Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň), eger munuň özi howpsuzlyk jähtinden Ätiýaçlandyryjynyň razylygy bilen ýa-da Ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş halaty hakynda habardar edilenden soň zyýanyň möçberini azaltmak zerurlygyndan ýüze çykan bolsa, diňe şol halatda ätiýaçlandyryş halatynyň ýagdaýyny üýtgetmäge hukugy bardyr. Eger Ätiýaçlandyrýan ýokarda görkezilen sebäpler boýunça ätiýaçlandyryş halatynyň ýagdaýyny üýtgetmegi maksat edinýän bolsa, ol fotosuratlaryň, wideosurata düşürmeleriň kömegi bilen ýa-da beýleki şonuň ýaly usullar bilen ätiýaçlandyryş halatynyň ýagdaýyny has doly belläp almaga borçludyr.

58. Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) şu Kadalaryň 54-nji bölüminde  görkezilen borçlarynyň haýsydyr birini ýerine ýetirmezligine ätiýaçlandyryş şertnamasynyň düýpli bozulmagy hökmünde garalýar we Ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş şertnamasynyň bes edilmegi üçin esas bolup hyzmat edip biler.

59. Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) diňe Ätiýaçlandyryjynyň ýazmaça razylygyndan soň ätiýaçlandyryş halatynyň getiren netijesini düzetmäge (çalyşmaga, abatlamaga) girişip biler.

Ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň tölenmegi hakyndaky meseläni çözmek üçin Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryşy boýunçaýitgiler ýüze çykan halatynda resminamalary düzmegiň tertibi barada 7-nji goşunda laýyklykda resminamalary bermelidir.

 

XIV Ätiýaçlandyryjynyň borçlary we hukuklary

 

60. Ätiýaçlandyryjy şulara borçludyr:

Ätiýaçlandyrýany (Bähbit görüjini) ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmazyndan öň ätiýaçlandyryşyň kadalary we şertleri bilen tanyş etmäge;

Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüjin) tarapyndan görlen çäreleriň netijesinde, şeýle hem Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) çalyşylmagy bilen baglanyşykly, ätiýaçlandyryş obýektiniň bahasy ýokarlanan mahaly ýa-da ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmak töwekgelçiliginiň peselmegi ýa-da onuň ýetirip biläýjek zyýanynyň möçberleriniň üýtgemegi sebäpli, Ätiýaçlandyrýanyň arzasy boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasyny täzeden baglaşmaga;

ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahalynda ätiýaçlandyryş şertnamasynda  bellenilen möhletde Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemäge;

ätiýaçlandyryş işiniň barşynda özüne mälim bolan Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) gizlin maglumatlaryny aýan etmezlige, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir.

Ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen Ätiýaçlandyryjynyň Türkmenistanyň ätiýaçlandyryş hakyndaky kanunçylygyna we ätiýaçlandyryş Kadalaryna ters gelmeýän beýleki borçlary hem göz öňünde tutulyp bilner.

61. Ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) öz wagtynda tölemändigi üçin, şeýle hem Ätiýaçlandyryjynyň günäsi bilen, ätiýaçlandyryş şertnamasynyň möhletinden öň bes edilendigi üçin Ätiýaçlandyrýana jerimäni tölemek arkaly emläk jogapkärçiligini çekýär, onuň möçberi taraplaryň ylalaşygy boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasynda kesgitlenilýär.

62. Ätiýaçlandyryjynyň ýa-da onuň wekilleriniň munuň üçin zerur çäreleri kabul edip we görkezip, ätiýaçlandyryş obýektlerini halas etmäge we gorap saklamaga gatnaşmaga hukugy bardyr. Ätiýaçlandyryjynyň ýa-da onuň wekilleriniň bu hereketleri Ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek borçlaryny ykrar etmek bolup durmaýar. Eger Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) Ätiýaçlandyryjynyň şu bölümde bellige alnan hukuklaryny durmuşa geçirmäge päsgel berse, ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi, zeleliň artmagyna getiren ýaly derejede kemeldilýär.

63. Ätiýaçlandyryjy dürli çeşmelerden alnan maglumatlaryň esasynda Ätiýaçlandyryş halaty barada ykrarnamany düzýär (8-nji goşundy) we ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberini kesgitleýär.

 

XV  Ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini

kesgitlemegiň we tölemegiň tertibi

 

64. Zyýanyň möçberi Ätiýaçlandyryjy tarapyndan gözden geçirmegiň ykrarnamasynyň maglumatlarynyň, ejir çeken ätiýaçlandyryş obýektiň bahasynyň, şeýle hem zyýanyň möçberini tassyklaýan beýleki resminamalaryň esasynda kesgitlenilýär. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberi kesgitlenen mahaly diňe ätiýaçlandyryş pul möçberinde hasaba alnan parçalar (emläk, emläk bähbitleri) hasaplama kabul edilýär.

65. Ätiýaçlandyryjy Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen bellenilen ätiýaçlandyryş pul möçberleriniň çäklerinde ätiýaçlandyryş obýektiniň heläk bolmagy, ýitirilmegi ýa-da oňa zyýan ýetmegi bilen ýetirilen göni zyýanyň, şol sanda, eger munuň özi ätiýaçlandyryş şertnamasynda aýdylyp geçilen bolsa, çäkleri döwük-ýenjiklerden we dökülen zatlardan arassalamak üçin ätiýaçlandyryş halaty bilen baglanyşykly çykdajylaryň öwezini dolýar.

66. Ätiýaçlandyryş öwezini dolmasy Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) tarapyndan ýetirilen  zyýanyň sebäplerini, häsiýetini we möçberini tassyklaýan  ähli zerur resminamalar berlenden soň ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen bellenilen möhletlerde tölenilýär.

Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy bellenilen mahaly we zyýanyň umumy möçberi kegitlenýänçä Ätiýaçlandyryjynyň  Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň oňa degişli böleginiň hakujyny tölemäge hukugy bardyr.

Ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi Ätiýaçlandyryjy tarapyndan ähli zerur resminamalar alnandan soň 15 iş gününiň dowamynda tölenýär ýa bolmasa ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemekden boýun gaçyrylmagy barada ýazmaça habar berilýär.

67. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi şu halatlarda ätiýaçlandyryş obýekti barasynda tölenýär:

heläk bolan ýa-da ýitirilen mahaly – ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan pursatynda hakyky bahasynyň möçberde;

zeper ýeten mahaly – zeper ýeten ätiýaçlandyryş obýektini gönüden-göni ätiýaçlandyryş halatyndan öň bolan ýagdaýa dikeltmek üçin çykdajylara (dikeldiş çykdajylary) barabar möçberde, ýöne  ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykan pursatynda hakyky bahasyndan köp bolmazdan;

ätiýaçlandyryş halatyndan soň çäkleri arassalamak barasynda – dökülen zatlardan arassalamak we döwük-ýenjikleri aýyrmak üçin hakykatda edilen çykdajylara barabar möçberde, ýöne şeýle çykdajylar boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasynda göz öňünde tutulan ätiýaçlandyryş pul möçberinden (öwezini dolmagyň bellenilen möçberinden) köp bolmazdan.

Çäkleri dikeltmek işlerini geçirmek üçin ýaramly ýagdaýa getirmek boýunça ätiýaçlandyryş halatyndan soň geçirilmeli, şeýle çykdajylar arassalamak boýunça çykdajylar hasaplanylýar, olar degişli resminamalar bilen tassyklanylmalydyr.

68. Şu Kadalara laýyklykda  ätiýaçlandyryş obýektini halas etmek üçin kabul edilen, şeýle hem zyýanyň öňüni almak ýa-da ony kemeltmek, mysal üçin,  ýangyny söndürmek ýa-da onuň ýaýramagynyň öňüni almak üçin edilen çykdajylaryň öwezini dolmaga degişlidir.

69. Dikeldiş işleri şulary özünde jemleýär:

abatlamak boýunça materiallar we ätiýaçlyk  şaýlar üçin çykdajylary;

abatlamak boýunça işleri tölemek üçin çykdajylary;

materiallary abatlanýan ýere eltmek boýunça çykdajylary we  gönüden-göni ätiýaçlandyryş halatyndan öňki, olaryň bolan ýagdaýyna çenli ätiýaçlandyrylan zatlary dikeltmek üçin zerur bolan beýleki çykdajylary.

70. Eger bu ätiýaçlandyryş şertnamasynda aýdylyp geçilen bolsa, dikeldiş çykdajylary şulary özünde jemläp biler:

ätiýaçlandyryş halatynyň ýagdaýlaryny anyklamak boýunça çykdajylary, sýurweýerler we aklawçylar üçin çykdajylary;

buhgalterleriň, binagärleriň, taslama düzüjileriň, auditorlaryň, inženerleriň, maslahatçylaryň we beýleki bilermenleriň hyzmatlaryny tölemek boýunça çykdajylary, heläk bolan ýa-da zeper ýeten ätiýaçlandyryş obýektini dikeltmek üçin zerur bolan möçberde;

zeper ýeten ýa-da weýran bolan ätiýaçlandyryş obýektini dikeltmek ýa-da sökmek üçin çykdajylary, olar diňe görkezmeleri we ulanylýan kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň düzgünlerini ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly geçirilip bilner;

ätiýaçlandyryş halatynyň getirýän netijelerini düzetmek bilen baglanyşykly beýleki zerur çykdajylary.

71. Heläk bolan ätiýaçlandyryş obýektiniň öwezini doluş töleginiň möçberi şol pul möçberleriň haýsysynyň azlygyna baglylykda ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykan pursatynda ony çalyşmagyň bahasy ýa-da onuň hakyky bahasy bilen çäklenýär.

Eger ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan pursatda ony abatlamak üçin harajatlar onuň hakyky bahasyndan ýa-da çalyşmagyň bahasyndan geçýän bolsa, zeper ýeten ätiýaçlandyryş obýekti hem heläk bolan diýlip hasaplanýar.

Ätiýaçlandyryş obýektiniň bahasy kesgitlenen mahaly diňe ätiýaçlandyryş pul möçberinde nazara alnan parçalar hasaplama kabul edilýär.

72. Dikeldiş çykdajylary şulary özünde jemlemeýär:

ätiýaçlandyryş obýektiniň üýtgemegi we gowulandyrylmagy bilen ýüze çykan goşmaça çykdajylary;

eger şeýle wagtlaýyn ýa-da kömekçi abatlamak gutarnykly abatlamagyň bir bölegi bolup durmasa, (eger ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa) öwezini doluş töleginiň umumy möçberini artdyrýan bolsa, wagtlaýyn ýa-da kömekçi abatlamak ýa-da dikeltmek bilen ýüze çykan çykdajylary;

beýleki artyk edilen  zerur çykdajylary.

73. Ulanmagyň howpsuzlygyna wehim salmazdan, olary abatlamagyň mümkindigine garamazdan, eger ätiýaçlandyryş obýektleriniň zeper ýeten böleklerini we zatlaryny çalyşmak geçirilýän bolsa, Ätiýaçlandyryjy Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) şol obýektleri we zatlary abatlamagyň bahasynyň, ýöne çalyşmagyň bahasyndan ýokary bolmazdan öwezini dolýar.

74. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen başgaça bellenilmedik bolsa, Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) zeper ýeten hem bolsa, ätiýaçlandyryş obýektiniň ätiýaçlandyryş halatyndan soň galan zatlaryndan, böleklerinden  şaýlaryndan boýun gaçyrmaga hukugy ýokdur. Ätiýaçlandyryş obýektiniň  bu zatlarynyň, bölekleriniň, şaýlarynyň galyndy bahasy, ätiýaçlandyryş öwezini doluş pul möçberinden tutulyp alynmaga degişlidir (eger ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa).

Galyndy bahasy ätiýaçlandyryş halatyndan soň heläk bolan ýa-da zeper ýeten, şol sanda zeper ýetmedik ätiýaçlandyryş obýektinden zatlaryň, bölekleriň, şaýlaryň satylan, metal bölekleri hökmünde tabşyrylan ýa-da ikilenç ulanylan mahaly ulanylýan adaty nyrhlar boýunça kesgitlenýän bahasy bolup durýar.

75. Ätiýaçlandyryş halatynyň sebäpleri ýa-da zyýanyň möçberi hakynda taraplaryň arasynda jedeller ýüze çykan halatynda taraplaryň her biriniň seljermeleri geçirmegi talap etmäge hukugy bardyr. Seljerme ony geçirmegi talap eden tarapyň hasabyna geçirilýär. Eger seljermäniň netijeleri bilen Ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemekden boýun gaçyrmagynyň esassyzdygy bellenilen halatynda Ätiýaçlandyryjy tölenilmegi ilki başda boýun gaçyrylan pul möçberleriniň degişli gatnaşygynda seljerme boýunça çykdajylaryň paýyny we seljermeleri geçirmegiň netijeleri boýunça tölenen öwezini doluş möçberlerini öz üstüne alýar. Seljerme geçirilenden soň ätiýaçlandyrma däl diýlip ykrar edelen halatlar boýunça seljermeleri geçirmek baradaky çykdajylar Ätiýaçlandyrýanyň hasabyna degişli edilýär.

76. Ätiýaçlandyryjynyň şu halatlarda ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemegi gaýra goýmaga hukugy bardyr:

eger onda Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini almaga hukugynyň tassyklanmasy ýok bolsa – zerur subutnama berilýänçä;

eger degişli içeri işler edaralary tarapyndan Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) ygtyýarly edilen adamlarynyň garşysyna jenaýat işi gozgalan bolsa ýa bolmasa ygtyýarly döwlet edaralary tarapyndan ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagyna getiren ýagdaýlaryň derňewi geçirilýän bolsa – derňew ýa-da kazyýet seljermesi tamamlanýança.

77. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi Ätiýraçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş şertnamasynda şertlenen pul möçberini ýa-da göterimini (franşizany) tutup galmak bilen tölenilýär.

Eger bir ätiýaçlandyryş halaty bilen birnäçe ýitgiler ýüze çykan bolsa, doly möçberinde ýa-da ätiýaçlandyryş pul möçberine göterimde beýan edilen franşiza diňe bir gezek tutulyp alynýar.

Ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberi franşiza we zyýan ýetirmekde günäkär adamdan şol ýitginiň öwezini dolmakda alnan pul möçberi tutulyp alnandan soň bellenilýär.

78. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) tölenen pulda tölenilýär. Ätiýaçlandyrýan bilen ylalaşmak boýunça Ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) çeken çykdajylarynyň pulunda tölenilip bilner.

79. Eger ätiýaçlandyryş töwekgelçiligi boýunça ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan pursatda beýleki ätiýaçlandyryş şertnamasy hereket eden bolsa, zyýanyň öwezini dolmak şolarda töwekgelçilik her bir Ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş pul möçberlerine deňeçerlikde paýlanylýar.

 

XVI Ýetirilen zyýan üçin jogapkär şahs barasynda

Ätiýaçlandyrýanyň hukugynyň Ätiýaçlandyryja geçmegi

 

80. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi tölenilenden soň tölenen ätiýaçlandyryş öwezini doluş pul möçberiniň çäklerinde Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) zyýan ýetirilmegi üçin jogapkärçilik çekýän şahs barasynda bar bolan hukugy Ätiýaçlandyryja geçýär. Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) ähli resminamalary Ätiýaçlandyryja bermäge we günäkär şahslara talap etmek hukugyny amala aşyrmak üçin zerur bolan ähli hereketleri etmäge borçludyr.

Eger Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) şeýle hukuklardan boýun gaçyrsa ýa-da şeýle hukuklary amala aşyrmak, olaryň günäsi bilen mümkin bolmasa, şonda Ätiýaçlandyryjy oňa ýokarda görkezilen hereketler bilen ýetirilen zyýana laýyk gelýän möçberde ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek borjundan boşadylýar. Eger öwezini doluş tölegi tölemek eýýäm geçirilen bolsa, Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) Ätiýaçlandyryja bu zyýana laýyk gelýän pul möçberini gaýtaryp bermäge borçludyr.

81. Eger Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) zyýan ýetirmekde günäkär şahsdan zyýanyň öwezini doluş tölegini alan bolsa, Ätiýaçlandyryjy diňe ätiýaçlandyryş şertleri boýunça tölenilmäge degişli pul möçberiniň we günäkär şahsdan alnan pul möçberiniň arasyndaky tapawudy töleýär. Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) şeýle pul möçberini alandygy hakynda Ätiýaçlandyryjyny haýal etmän habardar etmäge borçludyr.

82. Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji), eger şeýle ýagdaý Türkmenistanyň kanunçylygyna, şu Kadalaryň şertlerine ýa bolmasa ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda Ätiýaçlandyrýany (Bähbit görüjini) ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegine bolan hukukdan dolulygyna ýa-da bölekleýin mahrum edýändigi ýüze çykarylsa, Ätiýaçlandyryjy alnan ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini (ýa-da onuň degişli bölegini) gaýtaryp bermäge borçludyr

 

 

 

XVII Ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginden

boýun gaçyrylmagy

 

83. Eger Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) tarapyndan ätiýaçlandyryş halatynyň gelip ýetendigi barada öz wagtynda habar berilmese, şeýle hem ätiýaçlandyryş halaty şu aşakdaky ýagdaýlar netijesinde bolup geçen halatynda Ätiýaçlandyryjynyň, ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini doly ýa-da bölekleýin tölemekden ýüz döndermäge haky bardyr:

Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) ätiýaçlandyryş halatynyň gelip ýetme töwekgelçiliginiň artmagyna gönükdirilen bilkastlaýyn hereketleri;

Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) tarapyndan bilkastlaýyn jenaýat edilip, şol jenaýatlar üçin olar jenaýat jogapkärçiligine çekilende we iş kesilende;

Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) hereketlerini alkogol, neşe ýa-da başga hili zäherlenme serhoşlygy ýagdaýynda amala aşyranda;

Ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryşyň ýagdaýlary barada görnetin ýalan maglumatlar habar berlende, eger ýagdaýlaryň gizlenilmegi ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy bilen sebäpli baglanşykda durýan  bolsa.

Bölekleýin boýun gaçyrmagyň möçberi Ätiýaçlandyryjy tarapyndan kesgitlenýär.

Ätiýaçlandyryjy Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) boýun gaçyrmagyň sebäplerini esaslandyrmak bilen, ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemekden boýun gaçyrylmagy barada ýazmaça habar bermäge borçludyr.

84. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň tölenilmegi hakynda Ätiýaçlandyryja talap bildirmek hukugy ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykan gününden başlap hak isleg bildirmegiň dowamlylygynyň möhleti bilen dolunýar

 

XVIII Jedelleri çözmegiň tertibi

 

85. Ätiýaçlandyryjynyň, Ätiýaçlandyrýanyň ýa-da Bähbit görüjiniň arasyndaky ätiýaçylandyryş şertnamasy boýunça jedeller Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda çözülýär.

 

---

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalaryna

1-nji goşundy

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işleri geçirilen mahaly üçünji

taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligini

ätiýaçlandyrmak boýunça

 

1-NJI GOŞMAÇA ŞERTLER

 

1. Gurluşyk-gurnaýyş  işlerini  meýletin  ätiýaçlandyryş  Kadalaryna we şu 1-nji Goşmaça şertlere laýyklykda baglaşylan ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça üçünji taraplaryň  ömrüne, saglygyna zelel we/ýa-da emlägine zyýan ýetirilmegi netijesinde ýüze çykan ýagdaýlar boýunça Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) jogapkärçiliginiň töwekgelçiligi ätiýaçlandyrylyp bilner.

2. Ätiýaçlandyrýan tarapyndan baglaşylan potratçylyk şertnamalaryna ýa-da şertnamalara laýyklykda gurluşyk-gurnaýyş, işe giriziş-sazlaýyş we beýleki işleriň ýerine ýetirilmegi bilen baglanyşykly üçünji taraplaryň ömrüne,  saglygyna ýetirilen zeleliň we/ýa-da emlägine ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak barada Türkmenistanyň kanungçylygy bilen bellenilen tertipde olaryň borçlary bilen baglanşykly Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) emläk bähbitleri, şeýle hem, eger munuň özi ätiýaçlandyryş şertnamasynda aýdylyp geçilen bolsa, gurlan (gurnalan) binalar, desgalar we enjamlar barasynda kepillendiriş borçnamalary boýunça abatlaýyş işleriniň ýerine ýetirilmegi ätiýaçlandyryş obýekti bolup durýar.

Üçünji taraplaryň ömrüne ýa-da saglygyna zelel ýetirilmegi diýlip şahsy adamyň ölmegine ýa-da oňa beden taýdan zeper ýetirilmegine düşünilýär.

Üçünji taraplaryň emlägine zyýan ýetirilmegi diýlip, olara hojalyk dolanşygyna, kärende, saklama  eýeçilik hukugyna degişli bolan emläginiň heläk bolmagyna ýa-da oňa zeper ýetirilmegine we beýlekilere düşünilýär.

Şu 1-nji Goşmaça şertler boýunça şular üçünji taraplar bolup durmaýarlar: -maýa goýujylar; - buýurjylar; - gurluşyk işlerini geçirýänler; - taslama düzüjiler; - Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) işgärleri; - raýat-hukuk şertnamasy boýunça Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) bilen gurluşyk-gurnaýyş işlerini geçirmek bilen meşgullanýan guramalar - Kömekçi potratçylar.

3. Şu 1-nji Goşmaça şertler boýunça Ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen gurluşyk - gurnaýyş işleri amala  aşyrylan mahaly ýalňyşlyklar ýa-da säwlikler netijesinde Ätiýaçlandyrýanyň üçünji taraplaryň ömrüne, saglygyna ýetirilen zeleliň we/ýa-da emlägine ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak borjunyň ýüze çykmagy ätiýaçlandyryş halaty diýlip ykrar edilýär, şonuň netijisinde şu şertlerde ýetirilen zyýanyň (zeleliň) öwezini dolmak hakynda üçünji taraplaryň talaby Ätiýaçlandyrýana bildirilýär:

gurluşyk-gurnaýyş işleri amala aşyrylan mahaly ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhletiniň dowamynda ýol berlen ýalňyşlyklar we säwlikler netijesinde we kepillendiriş borçnamalar boýunça abatlaýyş işleri ýerine ýetirilen mahaly ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän döwründe üçünji taraplara zyýan (zelel) ýetirilende;

ýetirilen zyýanyň (zeleliň) we ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen gurluşyk - gurnaýyş işleriniň arasynda göni sebäp-derňew aragabaglanyşygy bar, zyýanyň (zeleliň) öwezini dolmak baradaky talap Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda we hak isleg bildirmek möhletiniň dowamynda bildirilende;

üçünji tarapyň ömrüne, saglygyna we/ýa-da emlägine zyýan (zelel) ýetiren Ätiýaçlandyrýanyň hereketlerinde bet pikir ýok bolanda.

4. Raýat-hukuk jogapkärçiligi ätiýaçlandyrylan mahaly gurluşyk-gurnaýyş işleriniň meýletin ätiýaçlandyryş Kadalarynyň III böleginiň 10-njy bölüminde  aýdylyp geçilen kadadan çykmalardan başga-da gurluşyk - gurnaýyş işi amala aşyrylan mahaly ýetirilen zyýan (zelel) üçin  şular sebäpli dörän zyýanyň ýa-da zeleliň öwezi dolunmaýar:

1. tebigy heläkçilikler;
2. Ätiýaçlandyrýan tarapyndan ulanylan ulag serişdesi bilen zyýanyň (zeleliň) ýetirilmegi;
3. generirlen önümçilik enjamynyň sarsmagy netijesinde, şeýle hem binalaryň we desgalaryň esaslarynyň hem-de gurnamalarynyň esasy we saklap duran parçalarynyň aýrylmagy hem-de gowşadylmagy;
4. üçünji taraplara ahlak taýdan zeleliň ýetirilmegi;
5. Ätiýaçlandyrýanyň işgärleriniň ýa-da olaryň maşgala agzalarynyň ömrüne ýa-da saglygyna zelel ýetirilmegi;
6. kärendede, lizingde,  saklamakda,  ynanyp  dolandyrmakda,  kireýinde ýa-da Ätiýaçlandyrýanda girewde bolýan emläge zelel ýetirilmegi;
7. azbestden, dietilstiroldan, formaldegidlerden, we saglyk üçin zyýanly beýleki maddalardan we düzümlerden ybarat bolan materiallaryň peýdalanylmagy;
8. ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen ýerden (ätiýaçlandyryş ýerinden) daşarda zyýanyň (zeleliň) ýetirilmegi.

5. Ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) 5-nji goşunda laýyklykda töwekgelçiligiň derejesinden hem-de ätiýaçlandyryş pul möçberinden ugur alnyp hasaplanylýar.

6. Ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberi taraplaryň ylalaşygy boýunça bellenilýär we ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemegiň aňryçäk pul möçberi bolup durýar.

Ätiýaçlandyryş şertnamasynda taraplaryň ylalaşygy boýunça görkezilen gurluşyk – gurnaýyş işlerini amala aşyrmak bilen baglanyşykly üçünji taraplaryň ömrüne, saglygyna zelel we emlägine ýetirilen zyýan üçin aýratynlykda bir ätiýaçlandyryş halaty üçin ýa-da ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tutuş hereket edýän möhletine ätiýaçlandyryş pul möçberi, şeýle hem maddy zyýanyň öwezi dolunan mahaly franşiza  bellenilip bilner.

Ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça şu aşakdaky ätiýaçlandyryş pul möçberleri bellenilip  bilner:

ömre, saglyga ýetirilen zelel üçin, şol sanda bir şahs üçin we bir ätiýaçlandyryş halaty üçin;

emläge ýetirilen zyýan boýunça, şol sanda bir ätiýaçlandyryş halaty üçin.

7. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi şu aşakdaky resminamalaryň esasynda ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda tölenýär:

ätiýaçlandyryş şertnamasynyň;

ätiýaçlandyryş halaty barada Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) ýazmaça arzasynyň;

ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagyny we zyýanyň (zeleliň) möçberini tassyklaýan resminamalaryň (ygtyýarly edaralaryň, bilermenler toparlarynyň, saglygy goraýyş edaralarynyň, resminamalary hem-de delilhatlary, hak isleg arzalarynyň göçürme nusgalarynyň, betbagtçylykly hadysa hakynda ykrarnamalaryň, gurluşyk-gurnaýyş işleri geçirilen mahaly üçünji taraplaryň emlägine ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak hakynda kazyýetiň ýa-da araçy kazyýetiň güýje giren çözgüdiniň (eger işe kazyýetde garalan halatlarynda)).

8. Zerurlyk ýüze çykan mahaly Ätiýaçlandyryjy hukuk goraýjy edaralardan, saglygy goraýyş edaralaryndan ätiýaçlanldyryş halatynyň ýagdaýlary barada maglumatlary beýleki edaralardan maglumatlary sorap alýar, şeýle hem onuň ätiýaçlandyryş halatynyň sebäplerini we ýagdaýlaryny özbaşdak anyklamaga haky bardyr. 

9. Taraplaryň ylalaşygy boýunça ejir çeken adamda öwezini doluş tölegini almaga hukuk hem-de ätiýaçlandyryş halatynyň we ýüze çykan zyýanyň (zeleliň), ýetirilen möçberini tassyklaýan resminamalaryň arasynda sebäp arabaglanyşygy bar mahaly, şeýle hem jedelli meseleleriň, bildirilen talaplary düzgünleşdirmegiň ýok mahaly we şolar bilen  ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň tölenmegi kazyýetden daşarky tertipde amala aşyrylýar. Şu halatda ýetirilen zyýanyň (zeleliň) möçberini we ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberini kesgitlemek Ätiýaçlandyrýan tarapyndan zyýan (zelel) ýetirilmegi we onuň getirýän netijeleri hakynda ygtyýarly edaralaryň (saglygy goraýyş edalarynyň, bilermenler toparlarynyň we başgalaryň) resminamalarynyň, şeýle hem geçirilen çykdajylary tassyklaýan resminamalaryň (delil hatlar, hasaplar we beýleki resminamalar) esasynda  geçirilýär.

10. Şu 1-nji Goşmaça şertleriň 15-nji bölüminde sanalyp geçilen ýagdaýlar baradaky jedelli meseleler bar mahaly ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek zyýanyň (zeleliň) öwezini dolmak hakynda kazyýetiň kanuny güýje giren çözgüdi esasynda amala aşyrylýar.

11. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi baradaky meseläni çözmek üçin Ätiýaçlandyrýan 7-nji goşundyda görkezilen resminamalary bermäge borçludyr.

12. Ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy hakyndaky habar alnandan soň, ätiýaçlandyryş halaty hakynda ykrarnamany düzmäge we Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) tarapyndan berlen resminamalaryň esasynda ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberini kesgitlemäge borçludyr.

Ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberine emlägiň harytlyk bahasynyň we ejir çekene ahlak taýdan ýetirilen zeleliň bahasynyň ýitgileri goşulmaýar.

Ätiýaçlandyryjy ýitginiň öňüni almak ýa-da ony kemeltmek boýunça çykdajylaryň öwezini dolýar, eger zyýanyň öwezi dolunýan ýa-da degişli bolsa.

13. Ýitginiň öňüni almak ýa-da ony kemeltmek boýunça çykdajylary goşmak bilen, şol bir ätiýaçlandyryş halaty arkaly ýüze çykan, öwezi dolunýan zyýanyň (zeleliň) umumy möçberi kazyýet we beýleki çykdajylar bilen ätiýaçlandyryş şertnamasynda Ätiýaçlandyryjynyň göz öňünde tutulan jogapkärçiliginiň bellenilen möçberinden geçip bilmez.

14. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi, Ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) tölenen pulda tölenilýär.

Emma Ätiýaçlandyryjynyň islegi boýunça we Ätiýaçlandyrýanyň razylygy bar mahaly ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi şolar boýunça üçünji şahsyň çykdajylary çekýän pulunda hem tölenilip bilner.

15. Ätiýaçlandyryjynyň ýazmaça razylygy bolmazdan, Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) üçünji taraplar bilen talaplary düzgünleşdirmek boýunça haýsydyr bir göni ýa-da gyýtaklaýyn borçnamalary kabul etmäge hukugy ýokdur. Şunda Ätiýaçlandyryjy Ätiýaçlandyrýanyň adyndan olaryň ýetiren zyýanynyň (zeleliniň) öwezini dolmak hakynda üçünji taraplaryň talap etmegi boýunça gepleşiklere hem-de ylalaşyklara girmäge, şeýle hem şunuň bilen bagly işleri alyp barmaga hukugy bardyr we Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) Ätiýaçlandyryja bu babatda zerur kömegi etmäge borçludyr.

16. Gurluşyk-gurnaýyş işleri geçirilen mahaly üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligini ätiýaçlandyrmagyň şertnamasynyň galan böleginde gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryş Kadalary ulanylýar.

 

---

 

 

Gurluşyk – gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalaryna

2-nji goşundy

 

Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalaryny

ätiýaçlandyrmak boýunça

 

2-NJI GOŞMAÇA ŞERTLER

 

1. Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna we şu 2-nji Goşmaça şertlere laýyklykda baglaşylan ätiýaçlandyryş şertnamalary boýunça Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) şeýle borçnamalaryň hereket edýän döwründe baglaşylan potratçylyk şertnamalaryna (şertnamalaryna) laýyklykda gurlan ýa-da oturdylan binalar, desgalar we enjamlar barasynda işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) bilen baglanyşykly öňünden görülmedik çykdajylaryň (ýitgileriň) ýüze çykmagynyň töwekgelçilikleri ätiýaçlandyrylyp bilner.

2. Özleriniň guran (gurnan) binalary, desgalary we enjamlary barasynda olaryň işe girizilenden soňky kepillendirilen borçnamalaryny ýerine ýetirmek boýunça öňünden görülmedik çykdajylary bilen baglanyşykly Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) emläk bähbitleri şu 2-nji Goşmaça şertler boýunça ätiýaçlandyryşyň obýekti bolup durýar. 

3. Şu 2-nji Goşmaça şertler boýunça Ätiýaçlandyrýanda (Bähbit görüjide), buýrujynyň öňündäki  bolup geçen zeper ýetmegi ýa-da heläk bolmagy netijesinde potratçylyk işleriniň guran (gurnan) obýektiniň abatlanmagy (çalşylmagy, dikeldilmegi) bilen baglanyşykly onuň kepillendiriş borçnamalary bilen şertlenen şular netijesinde öňünden görülmedik çykdajylaryň (ýitgileriň) ýüze çykmagy ätiýaçlandyryş halaty diýlip ykrar edilýär:

a) Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) tarapyndan gurluşyk-gurnaýyş  we işe giriziş-sazlaýyş işleri geçirilen mahaly ýol berlen, ýöne  kepillendirip ulanylýan döwründe ýüze çykýan kemçilikler;

b) kepillendiriş borçnamalary boýunça abatlaýyş işleri ýerine ýetirilen mahaly Ätiýaçlandyrýan ýa-da onuň ygtyýarly eden şahslary tarapyndan ýol berlen kemçilikler.

4. Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) potratçylyk şertnamasy ýa-da şertnama boýunça öz şertnamalaýyn borçnamalaryny ýerine ýetirmegi üçin jogapkärçilikleri ätiýaçlandyrylan bolup durmaýar, olary Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) kepillendiriş möhletiniň bütin dowamynda raýat kanunçylygyna laýyklykda jogapkärçilik çekýär we Ätiýaçlandyryjy tarapyndan Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) bu potratçylyk şertnamasynyň ýa-da şertnamanyň şertlerini bozandygy üçin jerimeleriň, puşmana pullarynyň öwezini dolmaga degişli däldir.

5. Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryş Kadalarynyň III böleginiň 10-njy bölüminde aýdylyp geçilen kadadan çykmalardan başga işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary ätiýaçlandyrylan mahaly şularyň öwezini dolmaga degişli däldir:

 buýrujy tarapyndan gurlan (gurnalan) obýektiň nädogry ulanylmagyndan çekilen zyýan;.

 ulanmak boýunça  buýrujynyň özüniň ýa-da olar tarapyndan bu işe çekilen hünärmenleriň işläp taýýarlanan gollanmalaryň nädogry düzülmeginiň netijesinden çekilen zyýan;

 göwnejaý ýerine ýetirilmedik, buýrujynyň özi ýa-da olaryň çeken hünärmenleri tarapyndan geçirilen obýektiň abatlanmagyndan çekilen zyýan;

 ýangyç - çalgy materiallarynyň, himikatlaryň, sowadyjy suwuklyklaryň we beýleki harçlanýan hem-de kömekçi materiallaryň, şeýle hem ätiýaçlandyrylan obýektinde öndürilen önümleriň heläk bolmagyndan  (ýitirilmeginden) ýa-da olara zeper ýetmeginden çekilen zyýan.

6. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda taraplaryň ylalaşmagy boýunça şu 2-nji Goşmaça şertleriň 3-nji bölüminde görkezilen töwekgelçiligiň (ýitgileriň) her bir görnüşi boýunça aýratynlykda we her bir ätiýaçlandyryş halatynyň biri (her biri) boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberi, şeýle hem franşiza (ätiýaçlandyryjy tarapyndan öwezini dolmaga degişli bolmadyk ýitginiň bir bölegi) bellenilip bilner.

7. Ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiligi (obýekt tabşyrmak-kabul etmek ykrarnamasynyň gol çekilen pursatdan başlap), işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalarynyň güýje girmeginden öň bolmazdan başlanýar hem-de kepillendiriş möhleti geçen pursatynda, ýöne “şertnamanyň tamamlanýan senesi”  hökmünde ätiýaçlandyryş şertnamada  görkezilen seneden gijä galman tamamlanýar.

8. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen ätiýaçlandyryş pul möçberi, ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemegiň aňryçäk möçberi bolup durýar we ätiýaçlandyrmagyň her bir obýekti boýunça kesgitlenilýär. Ätiýaçlandyryş pul möçberi öňünden görülmedik çykdajylaryň möçberinde kesgitlenýän ýitgilerden we Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) garaşylyşy ýaly, ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahalyndakydan geçmeli däldir.

9. Ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) 5-nji goşunda laýyklykda töwekgelçiligiň derejesinden we ätiýaçlandyryş pul möçberinden ugur alnyp hasaplanylýar.

10. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş baradaky meseläni çözmek üçin Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) 7-nji goşundyda görkezilen resminamalary bermelidir.

11. Zerurlyk ýüze çykan mahaly Ätiýaçlandyryjy hukuk goraýjy edaralardan, saglygy goraýyş edaralaryndan we ätiýaçlanldyryş halatynyň ýagdaýlary barada maglumatlara eýe bolan beýleki guramalardan maglumatlary sorap alýar, şeýle hem onuň ätiýaçlandyryş halatynyň sebäplerini we ýagdaýlaryny özbaşdak anyklamaga haky bardyr.

12. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegleriniň möçberi şu möçberlerde kesgitlenýär:

emläk heläk bolan ýa-da ýitirilen mahaly - wezipe taýdan niýetlenilişi boýunça ýerlemäge we/ýa-da peýdalanmaga ýaramly bar bolan galyndylaryň bahasyny ýa-da ony çalyşmagyň bahasyny tutup galmak bilen, haýsy iki ululygyň barlygyna baglylykda, ýöne ätiýaçlandyryş pul möçberinden köp bolmazdan, ätiýaçlandyryş halatynyň senesinde onuň hakyky bahasyna barabar möçberde;

emläge zeper ýeten mahaly – bahasyny tutup galmak bilen, ýöne ätiýaçlandyryş pul möçberinden köp bolmazdan, ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň gös-göni öň ýanynda bolan ýagdaýyna dikeltmek (abatlamak) üçin harajatlaryň möçberinde.

Emlägi dikeltmek (abatlamak) üçin çykdajylar  abatlamak üçin materiallara çykdajylary, abatlamak boýunça  işleri tölemek üçin çykdajylary, materiallary abatlanylýan ýere eltmek boýunça çykdajylary we  emlägi gönüden-göni ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmazynyň öň ýanynda bolan ýagdaýa getirmek üçin zerur bolan beýleki çykdajylary özünde jemleýär.

Dikeldiş çykdajylary emlägi üýtgetmek we gowulandyrmak bilen ýüze çykan goşmaça çykdajylary we beýleki gereginden artyk zerur edilen çykdajylary özünde jemlemeýär.

13. Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary ätiýaçlandyryş şertnamasynyň galan böleginde gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryş Kadalary ulanylýar.

 

 

---

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalaryna

3-nji goşundy

__________________________________

        (ätiýaçlandyryş guramasynyň ady)

________________________________________

                         (salgysy)

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryşy boýunça

Arza

 

Ätiýaçlandyrýan_______________________________________________________________

Ýuridik salgysy, telefony/faks ____________________________________________________

Bank maglumatlary______________________________________________________________

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryş Kadalary bilen göz öňünde tutulan ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmagy haýyş edýär.

Bähbit görüji _________________________________________________________________

Ýuridik salgysy, telefony/faks ____________________________________________________

Bank maglumatlary______________________________________________________________

Kompaniýanyň web-saýty ________________________________________________________

Güwänamalar __________________________________________________________________

 

Ätiýaçlandyryş döwri

 

Gurluşyk – gurnaýyş işleri 201___ýylyň “___” _____________ dan  201___ ýylyň  "_____" _______________ aralygy

 

Üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligi 201__ ýylyň “___” ________dan 201__   ýylyň  _____________ aralygy

 

Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamasy 201__ ýylyň “___”__________dan 201__ ýylyň  "_____" ____________ aralygy

 

Gurluşyk obýektiniň belgilenmesi__________________________________________________

__________________________________________________________________

Eger obýekt birnäçe nobatda gurulýan bolsa, şonda ätiýaçlandyrylýan nobaty (nobatlary) görkezilmeli___________________________________________________________________

Gurluşyk meýdançasynyň ýerleşýän ýeri ____________________________________________

_____________________________________________________________________________

Ýurt, welaýat, şäher, etrap ________________________________________________________

Ilatly nokady___________________________________________________________________

Gurujynyň ady we salgysy ________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Telekeçiniň ady we salgysy (telekeçileriň atlary we salgylary)____________________________

_____________________________________________________________________________

Kömekçi potratçynyň ady we salgysy (kömekçi potratçylaryň atlary we salgylary)* _________ _____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Maslahatçy inženeriň familiýasy we salgysy _________________________________________

_____________________________________________________________________________

 

Gurulýan obýektiň teswiri**:

Göwrümleri (uzynlygy, beýikligi, çuňlugy, ganatlarynyň giňligi, gatlarynyň sany) ___________ _____________________________________________________________________________

 

Esasy görnüşi we çukuryň doly derejedäki çuňlugy____________________________________

_____________________________________________________________________________

Gurmagyň usuly _______________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Gurluşyk materiallary ___________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

* Zerurlyk ýüze çykan mahaly aýratyn sahypany peýdalanmaly

    ** Menziller, duralgalar, doklar, tunneller, gaçylar, ýollar, howa menzilleri, demir ýol desgalary, lagym we suw üpjünçiligi ulgamlary, köpüriler gurlan mahaly degişli goşmaça sowalnamalara seret.

Şular ýaly gurluşyk taslamalaryny amala aşyrmakda ýa-da gurluşygyň şeýle usulyny ulanmakda telekeçiniň tejribesi barmy? __________ hawa _________ýok

Kompaniýanyň taryhy ___________________________________________________________

Kompaniýanyň amala aşyran taslamalarynyň sanawy __________________________________

Geçen döwürde çekilen ýitgileriň bardygy____________________________________________

• Sany ___________________________________________________________________
• Ýitgileriň möçberi ________________________________________________________
• Esasy sebäpler ___________________________________________________________

Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalaryň döwrüniň dowamlylygy (tehniki taýdan hyzmat etmek)________________aý.

Kömekçi potratçylar tarapyndan nähili işler geçiriler?___________________________________

_____________________________________________________________________________

Şol sebitde ýer titremesi boldumy _______ hawa ________ ýok, eger bolan bolsa, şonda işjeňligini, rihter boýunça magniturasyny görkeziň____________________

Ätiýaçlandyrylýan desganyň taslamasy arkaly ýer titremesine durnukly gurluşygyň kadalary nazara alyndymy? ___hawa____ýok

Howpsuzlygyň degişli kadalarda göz öňünde tutulandakydan has ýokary derejesi üpjün edildimi_______hawa________ýok

 

Toprak:__________gaýalar________, çagyl_______, toýun______ gumly çäkler

Topragyň beýleki görnüşleri_______________________________

Ýakyn töwerekde weýran bolan zolaklar barmy? _______hawa________ýok

Ýerasty suwlaryň ýüzi __________ m. ýer astyndan

Ýakyndaky derýanyň, kölüň, deňiziň we başgalaryň ady _____________________

Suw toplumynyň (derejesi ýokarda) aralygy_________________________________

_________aralyk,__________suwuň ortaça derejesi,____________bellige alnan iň ýokary derejesi_______senesi, _________________________

Howa maglumatlary: 201____ýylyň “_____”______________dan 201___ýylyň “____” ______________ çenli ýagyşly döwür

Doly derejede ygallar (mm) sagatda_____ , gije-gündizde ______,aýda_________

Harasat howpy kiçeňräk_______, orta_____________, uly ___________

Wagtyndan artyk, gijelerde, dynç alyş we baýramçylyk günlerinde işlenendigi üçin goşmaça çykdajylary ätiýaçlandyrmak gerekmi? hawa________ýok__________

Raýat-hukuk jogapkärçiliginiň bellenilen möçberi__________________________________ Jogapkärçiligi ätiýaçlandyrmak gerekmi?_____ hawa __________ýok

Telekeçi raýat-hukuk jogapkärçiliginiň aýratyn ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşdymy _______ hawa ____ýok

Raýat-hukuk jogapkärçiliginiň bellenilen möçberi_____________________________________

Topragyň çökmegi, esasyň_______ýaly düýbi tutulmagy, sütünli esasyň_______ýaly gurulmagy________ýaly sarsgynlar, _________ ýaly çukuryň netijesinde  zeper ýetjek bar bolan binalar ýa-da goňşy emläkler

Gurluşyk meýdançasynyň bar bolan ýa-da gönüden-göni oňa goňşuçylykda bolan binalary we/ýa-da desgalary ätiýaçlandyrmak gerekmi_____ hawa  _________ýok

Jogapkärçiligiň möçberi __________________________________________________________

Telekeçiniň (telekeçileriň) ýa-da gurujynyň eýeçiliginde bolan binalary, desgalary gurluşyk işleriniň geçirilmegi netijesinde gytaklaýyn ýa-da gönüden-göni ýüze çykýan ýitgilerden goramagyň jikme-jik teswiri______________________________________________________

_____________________________________________________________________________

 

Islenilýän ätiýaçlandyryş pul möçberlerini we jogapkärçiligiň bellenilen möçberleriniň puluny görkezmeli

 

Ätiýaçlandyrylýan zatlar	Obýektiň  şertnamalaýyn bahasy	Ätiýaçlandyryş pul möçberi	Baýraklar hasaplandy	Franşiza
1. Gurluşyk-gurnaýyş işleri
2. Gurluşyk meýdançasynyň enjamlary
3. Gurluşyk tehnikasy we mehanizmleri
4. Arassalamak boýunça çykdajylar
5. Üçünji taraplaryň öňünde raýat-hukuk jogapkärçiligi: - üçünji taraplaryň emlägine zyýan ýetirilmegi - üçünji taraplaryň ömrüne we saglygyna zelel ýetirilmegi
6. Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalar
Umumy ätiýaçlandyryş pul möçberi

***  Şol bir ätiýaçlandyryş halaty netijesinde her bir ýitgi we/ýa-da ýitgiler tapgyry boýunça öwezini doluş töleginiň bellenilen möçberi

Gurluşyk-gurnaýyş işleriniň ätiýaçlandyryşy boýunça zerur maglumatlaryň/ resminamalaryň sanawy (nusgasy):

işleriň tertibini;

işleriň görnüşleri boýunça bahany paýlamagy;

baş meýilanama;

topragyň seljermesi;

her bir aýratyn desga boýunça bahany paýlamagyň göçürme nusgasy;

gurluşyk obýektiň fotosuraty;

ýerine ýetirilen işleriň ykrarnamasy (eger bular bar bolsa);

taslamalaryň ýerleşýän ýeriniň takyk uzynlygy we giňligi;

geotehniki hasabat;

esasyň taslama boýunça tehniki häsiýetnamasy;

suw joşan mahaly suw basmagynyň zolagy, suw basan çäkleriň ululygy we taryhy;

çäkleriň howpsuzlygy we goramagyň inžener-tehniki serişdeleri hakynda jikme-jik maglumatlar;

Biziň iň gowy meýiller bilen hereket edip, şu sowalnamada we arzada hakyky hem-de ygtybarly bolup durýan maglumatlary habar berendigimiz we şu soragnamanyň we arzanyň ýokarda görkezilen töwekgelçilik (obýekt) boýunça berilýän şahadatnamanyň esasy hem-de düzüm bölegi bolandygy bilen razydygymyz şunuň bilen tassyklanylýar.

Taraplar Äiýaçlandyryjynyň diňe şahadatnamanyň şertlerine laýyklykda jogapkärçilik çekýändigi, Ätiýaçlandyrýanyň bolsa her hili beýleki talaplary bildirmejekdigi barada ylalaşdylar.

 

Ätiýaçlandyryjy bu maglumatlary gizlinlikde saklamaga borçlanýar.

 

M.Ý.  201__-nji ýylyň “___”________________

 

____________________________________________

                                         (Ätiýaçlandyrýanyň goly)

 

 

 

 

---

 

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalaryna

4-nji goşundy

 

TÜRKMENISTANYŇ DÖWLET ÄTIÝAÇLANDYRYŞ GURAMASY

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryşy

boýunça ätiýaçlandyryş şahadatnamasy №______

 

Ätiýaçlandyrýan_______________________________________________________________

Ýuridik salgysy, telefony/faks _____________________________________________________

Arza şu şahadatnamanyň bir bölegi bolup durýar.

Ätiýaçlandyryjy________________________________________________________________

Ýuridik salgysy, telefony/faks _____________________________________________________

Bank maglumatlary______________________________________________________________

Bähbit görüji _________________________________________________________________

Ýuridik salgysy, telefony/faks _____________________________________________________

Ätiýaçlandyryş döwri

Gurluşyk-gurnaýyş işleri 201_ ýylyň “__”__________ dan 201  ýylyň  "___"__________aralygy

Üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligi 201__ýylyň “_____” __________dan 201__  ýylyň  "_____" ______________ aralygy

Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamasy 201__ ýylyň “___” ______dan 201__ ýylyň  "_____" __________ aralygy

Gurluşyk taslamasynyň ady ______________________________________________________

Gurluşyk obýektiniň ýerleşýän ýeri_________________________________________________

Gurluşyk obýekti______________________________________________________________

Gurluşyk-gurnaýyş işleri _________________________________________________________

Üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligi _________________________________

üçünji taraplaryň emlägine zyýan ýetirilmegi ___________________________________

üçünji taraplaryň ömrüne we saglygyna zelel ýetirilmegi __________________________

Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary _____________________________________

Ätiýaçlandyryş pul möçberi/möçberler ___________________________________________

Gurluşyk-gurnaýyş işleri _________________________________________________________

Üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligi _________________________________

üçünji taraplaryň emlägine zyýan ýetirilmegi ___________________________________

üçünji taraplaryň ömrüne we saglygyna zelel ýetirilmegi __________________________

Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary _____________________________________

Franşiza (şertli, hökmany) ________________________________________________________

Gurluşyk-gurnaýyş işleri__________________________________________________________

Üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligi _________________________________

Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary _____________________________________

Ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy)____________________________________

Gurluşyk-gurnaýyş işleri _________________________________________________________

Üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiligi _________________________________

üçünji taraplaryň emlägine zyýan ýetirilmegi ___________________________________

üçünji taraplaryň ömrüne we saglygyna zelel ýetirilmegi __________________________

Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary _____________________________________

Ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) tölemegiň möhleti _______________

_____________________________________________________________________________

Eger Ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen göz öňünde tutulan  möhletlerde we möçberlerde ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) geçirilmedik bolsa, Ätiýaçlandyryjy ony geçirmegiň iki hepdelik möhletini ýazmaça kesgitläp biler. Şunda möhletiň geçirilmeginiň getirýän netijesi barada görkezilmelidir. Eger iki hepdelik möhlet geçenden soň, ätiýaçlandyryş halaty ýüze çyksa we şol wagta çenli Ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) geçirmegi gaýra goýsa, Ätiýaçlandyryjy öz borçlaryndan boşadylýar.

Ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahaly Ätiýaçlandyrýan ýa-da Bähbit görüji şulara borçludyr:

haýal etmän, ýöne islendik halatda 3 iş gününden gijä galman soňra takyk hasaplamany we ýitginiň teswirini bermek bilen, zyýanlaryň islendik görnüşi hakynda Ätiýaçlandyryja ýazmaça görnüşde (teleks, telegramma, telefonogramma bilen) habar berilmelidir. Mundan başga hem, olar beýleki Ätiýaçlandyryjylar bilen şu ätiýaçlandyryş obýekti boýunça baglaşylan ähli ätiýaçlandyryş şertnamalary hakynda Ätiýaçlandyryjyny ýazmaça habardar etmäge borçludyrlar;

emele gelen ýagdaýlarda zyýany azaltmak boýunça we ätiýaçlandyryş obýektini halas etmek boýunça ähli akylly-başly hem-de elýeterli çäreleri  görmäge; eger munuň özi mümkin bolsa, Ätiýaçlandyrýan Ätiýaçlandyryjydan gollanmany sorap almalydyr, ol şony ýerine ýetirmelidir;

Ätiýaçlandyryja we onuň wekillerine zeper ýeten ätiýaçlandyryş obýektlerini gözden geçirmäge hem-de derňemäge, ätiýaçlandyryş halatynyň sebäpleri we zyýanyň möçberi barasynda derňew geçirmäge, zyýany kemeltmek we ätiýaçlandyryş obýektini halas etmek boýunça geçirilýän çärelere gatnaşmaga mümkinçilik bermelidirler; 

ejir çeken ätiýaçlandyryş obýektlerini Ätiýaçlandyryjynyň wekilleri gözden geçirýänçä ätiýaçlandyryş halatyndan soň bolan görnüşinde saklamagy.

Ätiýaçlandyrýanyň, eger munuň özi howpsuzlyk jähtinden Ätiýaçlandyryjynyň razylygy bilen ýa-da Ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş halaty hakynda habardar edilenden soň zyýanyň möçberini azaltmak zerurlygyndan ýüze çykan bolsa, diňe şol halatda ätiýaçlandyryş halatynyň ýagdaýyny üýtgetmäge hukugy bardyr. Eger Ätiýaçlandyrýan ýokarda görkezilen sebäpler boýunça ätiýaçlandyryş halatynyň ýagdaýyny üýtgetmegi maksat edinýän bolsa, ol fotosuratlaryň, wideosurata düşürmeleriň kömegi bilen ýa-da beýleki şonuň ýaly usullar bilen ätiýaçlandyryş halatynyň ýagdaýyny has doly belläp almaga borçludyr.

Ätiýaçlandyrýan diňe Ätiýaçlandyryjynyň ýazmaça razylygyndan soň ätiýaçlandyryş halatynyň getirýän netijelerini düzetmäge (çalyşmaga, abatlamaga) girişip biler.

Ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemek   

Ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek 15 iş gününiň dowamynda we ätiýaçlandyryş halatynyň hakykylygy bellenilenden we Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) tarapyndan çekilen zeleliň sebäplerini, häsiýetini we möçberini tassyklaýan ähli zerur resminamalar berlenden soň geçirilýär.

Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy bellenilen mahaly we zyýanyň umumy möçberi kesgitlenýänçä Ätiýaçlandyryjynyň  Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň oňa degişli böleginiň hakujyny tölemäge hukugy bardyr.

Ätiýaçlandyryjy  Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) şular netijesinde heläk bolmakdan, zeper ýetmekden ýa-da emele gelýän jogapkärçilikden ýüze çykýan ýa-da möçberi gönüden-göni ýa-da gytaklaýyn ýokarlanýan ýitgileriň öwezini dolmaýar:

her hili harby hereketler ýa-da harby çäreler we olaryň getirýän netijeleri, minalaryň, bombalaryň beýleki uruş gurallarynyň täsiri, köpçülikleýin tertipsizlikler, bahasy tölenmän elden almak, rekwiziýa etmek, tussag etmek, döwlet edaralarynyň görkezmesi boýunça emlägiň ýok edilmegi ýa-da oňa zeper ýetirilmegi;

ýadro partlamasy, radiasiýalar;

Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) ýa-da olaryň wekilleriniň bilkastlaýyn hereketleri ýa-da gödek seresapsyzlygy;

betbagtçylykly hadysa ýüze çykýança  Ätiýaçlandyrýana  (Bähbit görüjä) ýa-da onuň wekillerine mälim bolan ýalňyşlyklar, kemçilikler ýa-da ýetmezçilikler;

işleriň doly ýa-da bölekleýin bes edilmegi;

aýry-aýry zatlaryň poslamagy, heňlemegi, tebigy ýagdaýda könelmegi, öz-özünden ýanmagy ýa-da beýleki tebigy häsiýetleri, emma şol ýagdaýlar bilen ýüze çykan betbagtçylykly hadysalar netijesinde beýleki ätiýaçlandyrylan zatlara zeper ýetmeginden çekilen ýitgileriň öwezini dolmaga degişli bolan şertlerinde;

synag ýa-da barlag işleri;

olaryň daşky şertleriň täsiri bolmazdan içinden döwülmegi netijesinde gurluşyk tehnikasyna we ulag serişdelerine zeper ýetmegi.

Ätiýaçlandyryjy Ätiýaçlandyrýana (Bähbit görüjä) gurluşykda we gurnamakda ulanylan ýetmezçiligi bolan  enjamlary, zatlary hem-de olaryň böleklerini çalyşmagyň, abatlamagyň ýa-da düzetmegiň bahasynyň, şeýle hem işleri geçirmekde ýalňyşlyklary düzetmegiň bahasynyň hem öwezini dolmaýar. Emma bu kadadan çykma diňe gönüden-göni gozgalan ýetmezçilikli materiallar we zatlar bilen çäklenmeýär, dogry gurlan obýektlere we zatlara ýetirilen zyýanyň (zeleliň) öwezini dolmagy aradan ayýrmaýar, haçanda olar enjamlarda ýa-da işlerde şeýle ýetmezçilikler netijesinde ýüze çykan bolsa.

Kadalara laýyklykda ätiýaçlandyrylan ýitgi boýunça Ätiýaçlandyryjy şu aşakdaky ýagdaýlarda ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini dolulygyna ýa-da bölekleýin boýun gaçyrmaga hukugy bardyr:

eger Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) töwekgelçilik barada pikir ýöretmek üçin düýpli ähmiýeti bolan ýagdaýlar barada nädogry maglumatlary habar berse;

eger Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) töwekgelçiligiň şertlerinde üýtgetmeler barada Ätiýaçlandyryja habar bermese we munuň üçin Ätiýaçlandyryjynyň razylygyny almasa;

eger Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) Ätiýaçlandyryjynyň ýa-da onuň wekilleriniň ýitgi ýagdaýlaryny, häsiýetini we möçberini kesgitlemäge gatnaşmaklaryna päsgel berse;

eger Ätiýaçlandyrýan (Bähbit görüji) ýitgini kesgitlemek üçin zerur bolan resminamalary bermese.

Ätiýaçlandyryjynyň  Ätiýraçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) ýitginiň öňüni almak we ony kemeltmek boýunça akylly-başly çäreleri görmezligi bilen ýetirilen derejede öwezini doluş tölegini tölemekden boýun gaçyrmaga hem hukugy bardyr.

Ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) öz wagtynda tölemändigi üçin Ätiýaçlandyrýana tölenmäge degişli ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) ___ % möçberindäki jerimäni tölemek arkaly emläk jogapkärçiligini çekýär.

Ätiýaçlandyryş şertnamasy şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:

hereket edýän möhleti geçende;

Ätiýaçlandyryjy tarapyndan şertnama boýunça borçnamalar doly möçberde ýerine ýetirilende;

ýuridik şahs bolup durýan Ätiýraçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) işi togtadylanda (eger hukuk orun tutary ýok bolsa) ýa-da fiziki şahs bolup durýan Ätiýraçlandyrýan aradan çykanda;

taraplaryň ylalaşygy boýunça;

ätiýaçlandyryş şertnamasy kazyýetiň çözgüdi boýunça hakyky däl diýip ykrar edilende.

Ätiýaçlandyryjynyň we Ätiýaçlandyrýanyň (Bähbit görüjiniň) arasyndaky ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça jedeller Türkmenistanyň  hereket edýän kanunçylygyna laýyklykda çözülýär.

Ätiýaçlandyryş şertnamasy_____________________________ güýje girýär.

                                                  

Bank maglumatlary _____________________________ Ätiýaçlandyryjy M.Ý.

Bank maglumatlary ________________________________ Ätiýaçlandyrýan

Ätiýaçlandyryş kadalary we şertleri bilen tanyşdym ________________________________

(Ätiýaçlandyrýanyň familiýasy, ady we  goly)

Ätiýaçlandyryş şahadatnamasy 201_-nji ýylyň “___" __________ berildi.

 

---

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalaryna

5-nji goşundy

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryşy boýunça

NYRH MÖÇBERLERI

 

(ätiýaçlandyryş pul möçberine göterimlerde)

 

Ätiýaçlandyryş töwekgelçilikleri	Nyrh möçberleri
Ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen gurluşyk-gurnaýyş işleriniň heläk bolmagy, ýitirilmegi ýa-da olara zeper ýetirilmegi (ähli töwekgelçiliklerden)	0,35
Üçünji taraplaryň öňündäki raýat-hukuk jogapkärçiliginiň  ätiýaçlandyrylmagy (ähli töwekgelçiliklerden)	0,2
Işe girizilenden soňky kepillendiriş borçnamalary (ähli töwekgelçiliklerden)	0,035

 

Ätiýaçlandyryjynyň şu nyrh möçberlerine ätiýaçlandyryşa kabul edilen töwekgelçiligiň derejesine, şol sanda şeýle şertlere baglylykda 1,0-dan 0,3-e çenli peselýän we 1,0-dan 10-a çenli ýokarlanýan koeffisiýentleri ulanmaga hukugy bardyr:

• ätiýaçlandyryş obýektleriniň sanawy we talap edilýän ätiýaçlandyryş üstüni dolmasynyň möçberine;
• gurluşyk obýektiniň (gurnaýyş obýektiniň) kysymyna;
• obýektiň gurluş taýdan aýratynlyklaryna we tehniki taýdan çylşyrymlylygyna;
• gurluşygyň möhletleri, işe giriziş-sazlaýyş işlerini we synaglary geçirmegiň dowamlylygyna;
• gurluşyk meýdançasynyň we onuň daş-töwereginiň geografiki taýdan ýerleşýän ýeri, gurluşyk geçirilýän ýeriň tebigy-howa hem-de inženerçilik-geologiki şertlerine;
• bar bolan gurulýan ýeriň we gurluşygyň täsir edýän zolagynda inženerçilik düzümleriň bardygyna we olaryň tehniki ýagdaýyna;
• işleri geçirmegiň şertleri, taslamalar boýunça oňyn bilermenlik netijenamalarynyň bardygyna, gurluşykçy potratçylaryň, kömekçi potratçylaryň we enjamlary iberijileriň tejribesine.

 

 

---

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalaryna

6-njy goşundy

_________________döwlet

   (welaýat, etrap, şäher)

ätiýaçlandyryş guramasy

 

_________________________ tarapyndan

(Ätiýaçlandyrýanyň ady we salgysy)

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryşy

 boýunça ýitgi we zeper ýetmeler baradaky Arza

 

 

Şu arzanyň doldurylmagy Ätiýaçlandyryjynyň zyýanyň (zeleliň) öwezini dolmak borjuny özüniň ykrar etmegini aňlatmaýar.

Ätiýaçlandyryş obýektiniň belgilenmesi ___________________________________________

___________________________________________________________________________

Ätiýaçlandyrýanyň (Ätiýaçlandyrýanlaryň) ady (atlary) we salgysy (salgylary) ___________________________________________________________________________

Gurluşyk meýdançasynyň ýerleşýän ýeri we salgysy ________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Gurluşygy dolandyrýan inženeriň familiýasy _______________________________________

Ýakyndaky menzil, howa menzili ________________________________________________

Menzilden, howa menzilinden gurluşyk meýdançasyna barylýan iň amatly geçelge _______________________________________________________

Haçan ýitgi ýüze çykdy wagty_______  senesi ________

Ätiýaçlandyryş halaty haýsy döwürde bolup geçdi ?

gurluşykda_______gurnaýyşda _____işe girizilenden soňky kepillendirişi ulanmakda ______

Hadysanyň sebäbi we onuň ýüze çykmagynyň ýagdaýynyň jikme-jik teswiri __________ ___________________________________________________________________________

Nämä zeper ýetdi? Gurluşyk işleriniň haýsy bölegine, möçberine zeper ýetendiginiň düşündirişi _________________________________________________________________

Gurluşyk meýdançasynyň enjamlary we gurluşyk enjamlary _______________________ ___________________________________________________________________________

gurluşyk maşynlary___________________________________________________________

Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynda haýsyda bolsa biriniň günäsi ýa-da jogapkärçiligi barmy _____________________________________________________________________

Üçünji taraplara öwezini dolmaga degişli ýitgi ýüze çykdymy?

                                             _____________ bedene zeper ýetmegi

                                             _____________ maddy taýdan ýetirilen zyýan

Günäkär tarapa regres hukugy üpjün edildimi? ________________________

Betbagtçylykly hadysa nähili bolup geçdi, onuň äşgär sebäbi näme bolup durýar?__________ _____________________________________________________________________________

Şulary : ___________fotosuratlary, eger hadysa metbugatda beýan edilen bolsa, gazetden gyrkylyp alnan bölekleri goşmagy haýyş edýäris

Ýangyn we başgalar _______ ýüze çykan mahaly ygtyýarly edaralaryň, ýangyn gözegçiliginiň teswirnamasy we gelen netijesi, şeýle hem Ätiýaçlandyrýanyň ygtyýarly edaralara, ýangyn gözegçiligine hatynyň-ýüztutmasynyň göçürme nusgasy __________tebigy heläkçilik (ýeriň süýşmesi, suw  basmagy, ýer titremesi) bolan halatynda degişli ygtyýarly edaranyň delilhaty we gelen netijesi.

Zerurlylyk ýüze çykan mahaly _____________ çyzgylar, gurluşyk-gurnaýyş kitaplaryndan, gündeliklerinden göçürmeler, ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini talap edýän pul möçberiniň jikme-jik hasaplamasy, ____________potratçynyň, kömekçi potratçynyň we buýrujynyň jogapkär adamlary tarapyndan gol çekilen hasap-fakturalar, inwoýslar, ýanhatlar we täze  materiallaryň hem-de enjamlaryň peýdalanylmagyny tassyklaýan beýleki maliýe resminamalary. Ätiýaçlandyryş halaty boýunça çözgütleri çykarmak üçin möhüm ähmiýeti bolan beýleki resminamalar. _________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Ýitgileri nädip aradan aýyrmaly? __________________________________________________

Çak edilýän möhleti ____________________________________________________________

Hadysanyň getirýän netijelerini ýok etmegiň göz öňünde tutulýan usuly doly, bölekleýin çalyşmak, abatlamak____________________________________________________________

Abatlamany nähili geçirmek göz öňünde tutulýar______________________________________

Şu aşakdakylar boýunça ýitgiler barada abatlamak boýunça çykdajylara haýsy möçberde baha berilýär:

______________________________________gurluşyk işleri boýunça, 

______________________gurluşyk meýdançasynyň enjamlary we gurluşyk enjamlary boýunça

___________________________________gurluşyk maşynlary boýunça

Ýitgileri aradan aýyrmak üçin wagtyndan artyk we /ýa-da gijelerine ýa uly tizlikdäki ýük üçin çykdajylary çekmek zerurmy____hawa____ýok

Hawa bolsa haýsy möçberde we näme üçin çekmeli_______________________

Üçünji taraplara öwezini dolmaga degişli ýitgilere haýsy möçberde baha berilýär?

_________________________________________________maddy zyýan

_________________________________________________bedene zeper ýetmegi

Bar bolan binalara ýa-da desgalara zeper ýetdimi?____hawa, _____ýok

Ýitgilere berlen baha_____________________________________________________________

Bellik: Uly möçberde ýitgi çekilen halatynda zyýanyň möçberi Ätiýaçlandyryjy bilen ylalaşylmalydyr________________________________________________________________

Gol çeken Ätiýaçlandyrýan oňat niýet bilen hereket edip ýokardaky sowallara jogap berendigini aýdýar.

 

Senesi________________________

Goly_________________________

 

 

---

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalaryna

7-nji goşundy

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça

ýitgiler ýüze çykan halatynda resminamalary düzmegiň tertibi barada

 

1. Ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahaly Ätiýaçlandyrýan gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna gollanmalydyr.

2. Ähli halatlarda ýitgini bellemegiň ykrarnamasy/teswirnamasy düzülýär. Onuň maglumatlary:

2.1. Obýektiň ady

2.2. Ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň  belgisi

2.3. Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň  we ýüze çykarylmagynyň senesi we wagty.

2.4. Hadysanyň bolan ýeri (ammar, gurluşyk meýdançasy we başgalar).

2.5. Ätiýaçlandyryş halaty haýsy döwürde bolup geçdi (gurulýan, gurnaýyş, işe girizilenden soň kepillendiriş taýdan ulanylýan döwründe).

2.6. Hadysanyň sebäbi we onuň ýüze çykmagynyň ýagdaýlarynyň jikme-jik teswiri.

2.7. Zeper ýetmegiň jikme-jik teswiri, möçberi we derejesi (göterim gatnaşyklarynda).

2.8. Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynda haýsydyr bir günäkär ýa-da jogapkär barmy

2.9. Günäkär tarapa regres hukugy üpjün edildimi

2.10. Hadysanyň getiren netijelerini ýok etmegiň çak edilýän usuly (doly çalyşmak, bölekleýin çalyşmak, abatlamak).

2.11. Abatlamagy nähili geçirmek göz öňünde tutulýar.

2.12. Hadysanyň getiren netijelerini düzetmek üçin göz öňünde tutulýan wagt.

2.13. Ýitgä deslapky baha bermek.

2.14. Ykrarnama/teswirnama potratçynyň, kömekçi potratçynyň, buýrujynyň jogapkär adamlary, bilermenler tarapyndan gol çekilmelidir we ol möhür bilen  berkidilmelidir.

3. Ykrarnamadan/teswirnamadan başga hem Ätiýaçlandyryja şu aşakdaky resminamalary bermek zerurdyr:

3.1. Tassyklaýan fotosuratlary.

3.2. Zerurlyk ýüze çykan mahaly (ýangyn we başgalar) – ygtyýarly edaralaryň teswirnamasy hem-de gelen netijesi, şeýle hem Ätiýaçlandyrýanyň  ygtyýarly edaralara hatynyň - ýüzlenmesiniň göçürme nusgasy

3.3. Tebigy betbagtçylyk (ýeriň süýşmegi, çagba, suw basmagy, ýer titremesi we başgalar) ýüze çykan mahaly ygtyýarly edaralaryň delilhaty we gelen netijesi.

3.4. Gazetlerden alnan gyrkyndylar- eger hadysa metbugatda beýan edilen bolsa.

3.5. Zerurlyk ýüze çykan mahaly – çyzgylar

3.6. Iri möçberli ýitgiler ýüze çykan halatynda Ätiýaçlandyryjy bilen ylalaşmak.

3.7. Hakykatda ýerine ýetirilen işler boýunça - gurluşyk/gurnaýyş kitaplaryndan, gündeliklerinden potratçy, kömekçi potratçy we buýrujynyň jogapkär şahslary tarapyndan gol çekilen göçürmeler.

3.8. Talap edilýän ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberiniň potratçynyň, kömekçi potratçynyň we buýrujynyň jogapkär şahslary tarapyndan gol çekilen  jikme-jik hasaplamasy.

3.9. Hasap-fakturalar, inwoýslar, ýanhatlar, ýöriteleşdirmeler ýa-da täze materiallary we enjamlary peýdalanmagy, şeýle hem ätiýaçlandyryş halaty netijesinde heläk bolan materiallaryň we enjamlaryň obýekte gelip gowuşmagyny tassyklaýan beýleki maliýe resminamalary.

3.10. Ätiýaçlandyryş  halaty sebäpli çözgüt çykarmak üçin möhüm ähmiýeti bolan beýleki resminamalar.

 

---

 

 

 

Gurluşyk-gurnaýyş işlerini meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalaryna

8-nji goşundy

Ätiýaçlandyryş halaty barada

Y K R A R N A M A

 

201__ ýylyň “____” ________ndaky

___________________________________________ ýok edilmegi (oňa zeper ýetmegi) barada

(ätiýaçlandyryş obýektiniň ady)

____________________________________________________________________________

Ätiýaçlandyrýanyň (Ätiýaçlandyrýanlaryň) ady (atlary) we salgysy (salgylary) _____________

Gurluşyk meýdançasynyň ýerleşýän ýeri we salgysy __________________________________ ____________________________________________________________________________

Hadysanyň bolan ýeri __________________________________________________________

Welaýat ________________________ Etrap (şäher)___________________________boýunça

_______________________________________________________kärhananyň ýolbaşçysynyň (wekiliniň)____________________________________________________________________,

                                                (familiýasy, ady, atasynyň ady)

çagyrylan hünärmenleriň _____________________________________ gatnaşmagynda

                                                (familiýasy, ady, atasynyň ady)

Ätiýaçlandyryjy_____________________________________________________

(Ätiýaçlandyryjynyň işgäriniň ýa-da onuň wekiliniň F.A.A.A.,wezipesi)

tarapyndan Ätiýaçlandyrýanyň 201__nji ýylyň “___”__________daky arzasy esasynda düzüldi.

Ykrarnama Ätiýaçlandyryjy we Ätiýaçlandyrýan üçin 2 nusgada düzüldi.

1.Ýerinde geçirilen barlag bilen, şeýle hem ________________________________nda bar bolan

                                                                   (guramanyň ady)

resminamalaryň esasynda 201____i ýylyň “____”_________________sagat_______ minutdan başlap 201__nji ýylyň “___” ____________ ___________sagat ______ minut  aralygy döwürde bolup geçen ______________________________________________netijesinde kärhana degişli

 (heläkçiligiň ýa-da wakanyň ady)

gurluşyk obýektiniň ýok edilendigi (oňa zeper ýetendigi) anyklandy.

Ätiýaçlandyryş halatynyň häsiýetnamasy_____________________________________________

_____________________________________________________________________________

                     (işjeňligi, ugry, ýaýraýşy we başgalar)

Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň sebäpleri __________________________________

_____________________________________________________________________________

Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmak mümkinçiligi hakynda Ätiýaçlandyryja duýduryş berildimi _____________________________________________________________________

Eger duýduryş berlen bolsa onda kim tarapyndan, haçan duýduryş berlendigini, bu barada haýsy resminamanyň bardygyny görkezmeli_______________________________________________

Ätiýaçlandyrýan tarapyndan haýsy çäreler görüldi:

a) obýektiň ýok edilmeginiň (oňa zeper ýetmeginiň)  öňüni almak üçin ____________________ _____________________________________________________________________________

b) ätiýaçlandyryş halaty mahaly emlägi halas etmek üçin________________________________

ç) mundan beýläk-de ýok edilmegine (ätiýaçlandyryş halatyndan soň oňa zeper ýetmegine ýa-da onuň ogurlanmagyna) ýol bermezlik üçin____________________________________________

Ýokarda görkezilen ätiýaçlandyryş halatynyň getirýän netijeleri maglumatlar bilen häsiýetlendirilýär (ýok edilen (zeper ýeten) ätiýaçlandyryş obýekti baradaky maglumatlar bilen häsiýetlendirilýär).

                                         Ätiýaçlandyryjynyň wekili___________________

M.Ý.                                Ätiýaçlandyrýanyň wekili ___________________

                                         Hünärmenler______________________________

                                         201__-nji ýylyň “____”__________________