Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş

guramasynyň baş direktorynyň

2021-nji ýylyň 31-nji maýundaky  çykaran

55 belgili buýrugy bilen tassyklandy

 

Ýer titremelerinden meýletin ätiýaçlandyryş

Kadalary

 

I bap.  Umumy düzgünler

 

1. Ýer titremelerinden meýletin ätiýaçlandyryş Kadalary (mundan beýläk-Kadalar) Türkmenistanyň Raýat kodeksine, «Ätiýaçlandyryş hakynda» Türkmenistanyň               Kanunyna, «Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň meseleleri hakynda» Türkmenistanyň Prezidentiniň 2020-nji ýylyň 27-nji fewralynda çykaran 1684-nji karary bilen tassyklanan, Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy hakynda Düzgünnama we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda işlenilip taýýarlanyldy.

2. Kadalaryň şertlerine laýyklykda Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramalary (mundan beýläk-ätiýaçlandyryjy) Türkmenistanyň ýuridik şahslary we   ýuridik şahslary döretmezden, telekeçilik işi bilen meşgullaýan fiziki şahslary, şeýle hem Türkmenistanda hasaba alnan ýa-da onuň çäginde öz işini amala aşyrýan daşary ýurtlaryň ýuridik şahslary, olaryň şahamçalaryny we wekilliklerini goşmak bilen (mundan beýläk-ätiýaçlandyrýan) ýer titremelerinden meýletin ätiýaçlandyryş şertnamasyny (mundan beýläk-ätiýaçlandyryş şertnamasy) baglaşýarlar.

3. Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy we onuň garamagyndaky döwlet ätiýaçlandyryş guramalary ätiýaçlandyryjy bolup  çykyş edýärler.

4. Türkmenistanyň ýuridik şahslary we ýuridik şahsy döretmezden telekeçilik işi  bilen meşgullaýan fiziki şahslar, şeýle hem Türkmenistanda hasaba alnan ýa-da onuň çäginde öz işini amala aşyrýan daşary ýurtlaryň ýuridik şahslary ätiýaçlandyrýan bolup çykyş edýärler.

5. Şu Kadalaryň maksatlary üçin ulanylýan esasy düşünjeler:

1) bähbit görüji-ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda ätiýaçlandyrylan pul möçberini ýa-da ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini almaga hukugy bolan fiziki ýa-da ýuridik şahs;

2) ätiýaçlandyrýan-ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tarapy bolup durýan, ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) töleýän we ätiýaçlandyryş        obýektini ätiýaçlandyrmakda ätiýaçlandyryş bähbidine eýe bolan kämillik ukyply fiziki  we ýuridik şahs;

3) ätiýaçlandyryjy-ätiýaçlandyryş (gaýtadan ätiýaçlandyryryş) şertnamasynyň tarapy bolup durýan we ätiýaçlandyryş işini amala aşyrmak üçin degişli ygtyýarnamasy bolan Türkmenistanyň telekeçi ýuridik şahsy (ätiýaçlandyryş guramasy), ol   ätiýaçlandyryş şertnamasynda göz öňünde tutulan ätiýaçlandyryş ýagdaýy (halaty) ýüze çykanda ätiýaçlandyryş şertnamasynda ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan tertipde ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemäge borçly bolup durýar;

4) ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy)-ätiýaçlandyryş şertnamasynda göz öňünde tutulan tertipde ätiýaçlandyrýan ýa-da ätiýaçlandyrýanyň adyndan başga şahs tarapyndan ätiýaçlandyryja (gaýtadan ätiýaçlandyryja) atölenilýän pul möçberi;

5) ätiýaçlandyryş töwekgelçiligi (jogapkärçiligi)-ýüze çykmagynyň ähtimallyk we tötänlik alamatlaryna eýe bolan, ýüze çykan halatynda ätiýaçlandyryş geçirilýän çak edilýän wakanyň ýüze çykma mümkinçiligi;

6) ätiýaçlandyryş halaty-ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhletiniň dowamynda ýüze çykan ýa-da dörän we bu şertnama laýyklykda ätiýaçlandyrýana, ätiýaçlandyrylan şahsa ýa-da bähbit görüjä ätiýaçlandyryş pul möçberini ýa-da ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek üçin esas bolup durýan waka ýa-da    ýagdaý;

7) ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi-ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda ätiýaçlandyryş ýagdaýy ýüze çykanda ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyrýana töleýän pul öwezini dolmasy;

8) ätiýaçlandyryş pul möçberi-ätiýaçlandyryş şertnamasynda bellenilen ätiýaçlandyryş ýagdaýy ýüze çykanda, ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) we ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberinden ugur alnyp bellenilýän ätiýaçlandyrylan töwekgelçilikleri (jogapkärçiligi) boýunça pul möçberinde beýan edilen borçnamasy;

9) ätiýaçlandyryş şahadatnamasy-ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyrýana  berilýän, ätiýaçlandyryş şertnamasynyň baglaşylandygyny tassyklaýan resminama;

10) ätiýaçlandyryş şertnamasy-ätiýaçlandyryjy bilen ätiýaçlandyrýanyň arasynda baglaşylan şertnama, oňa laýyklykda belli bir wakalar (ätiýaçlandyryş halatlary) ýüze çykanda ätiýaçlandyryjylar tarapyndan ätiýaçlandyrylan pul möçberleriniň we ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň tölenilmeginiň ýa-da şertnamada görkezilen başga bir hereketiň ýerine ýetirilmeginiň maksady bilen, ätiýaçlandyryjylara töleýän ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) hasabyna fiziki we ýuridik şahslaryň emläk bähbitleriniň goralmagynyň tertibi we şertleri bellenilýär;

11) franşiza-umumy zeleliň (zyýanyň) bir bölegi, onuň öweziniň dolunmagy ätiýaçlandyrýanyň doly jogapkärçiliginde galýar we ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda ätiýaçlandyryş pul möçberine degişlilikde göterimde ýa-da tükeniksiz ululykda kesgitlenýär. Şertli franşiza bellenilende ätiýaçlandyryjy franşizanyň möçberinden geçmeýän zeleliň (zyýanyň) öwezini dolmakdan boşadylýar we eger zeleliň möçberi franşizadan ýokary bolsa, onda ol zeleli (zyýany) doly töleýär. Şertsiz franşiza bellenilen mahalynda ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiligi franşizanyň zelelden (zyýandan) aýrylan möçberi bilen kesgitlenilýär;

12) sanly hyzmatlar - elektron maglumat ulgamlaryndan, maglumat – telekommunikasiýa torlaryndan we elektron amallaryndan peýdalanmak arkaly edilýän hyzmat;

13) ýer titreme–tebigy hadysasynyň netijesinde ýerastynda çatlamagy bilen ýeriň üstünde yranma bolmagy.

6. Ätiýaçlandyryş şertnamasy şu Kadalaryň talaplaryna laýyklykda baglaşylýar, hem-de şertnamanyň aýry-aýry bölümlerinde, taraplaryň ylalaşygy boýunça Türkmenistanyň kanunçylygyna ters gelmeýän başga şertleri hem bolup biler.

 

II bap. Ätiýaçlandyryşyň obýekti

 

7. Ätiýaçlandyrýanyň şu aşakdaky emläklere eýelik etmegi, peýdalanmagy we oňa ygtyýar etmegi bilen bagly bolan emläk bähbitleri ätiýaçlandyryşyň obýektleri bolup durýar.

8. Şu sanawdaky emlägiň ählisi ýa-da onuň bir bölegi ätiýaçlandyryp bilner:

1) binalar (önümçilik, edara ediş durmuş-medeni maksatly we jemgyýetçilikde peýdalanylýan jaýlar we beýlekiler);

2) desgalar (diňler, bogaldaklar, agregatlar we beýleki önümçilik-tehnologiki enjamlar);

3) inženerlik we önümçilik-tehnologiki enjamlary (birleşmeler, ulgamlar, elektron-hasaplaýyş tehnikasy, abzallar, geçiriji we güýç beriji enjamlar, beýleki mehanizmler we esbaplar);

4) hojalyk jaýlar ( ulag jaýlary, zat saklanýan jaýlar, ammarlar, bassyrmalar, ýapyk meýdançalar, germewler we başgalar);

5) aýry jaýlar (laboratoriýalar, otaglar, sehler we ş.m.);

6) gurluşygy tamamlanmadyk desgalar;

7) enjamlar we tehnologiki enjamlaşdyrmalar;

8) interýere degişli bolan zatlar, mebeller, heýkeller;

9) haryt-maddy gymmatlyklar (harytlar, çig mal, serişdeler).

9. Şu aşakdakylar ätiýaçlandyryşyň obýekti bolup durmaýar:

1) milli we daşary ýurt pullary;

2) paýnamalar, obligasiýalar we beýleki gymmatly kagyzlar;

3) golýazmalar, meýilnamalar, çyzgylar we beýleki resminamalar, buhgalteriýa we iş kitaplary;

4) gymmat bahaly guýma metallar we gymmat bahaly gapsyz daşlar;

5) tehniki maglumat saklaýjylar, ýagny magnit plýonkalary we kassetalar, magnit diskler, ýat bloklary we ş.m.;

6) markalar, teňňeler, pul belgileri we bonlar, suratlar, ýa-da beýleki kolleksiýalar, sungat eserler;

7) partlaýan we partlaýyşa howply zatlar (benzin, dizel ýangyjy, ýag, gaz we ş.m.);

8) saklanyşda ýa-da arzanlaşykda duran harytlar;

9) ätiýaçlandyrylan ýerdäki, emma ätiýaçlandyrýana degişli bolmadyk emläk (kärendä alnan emläkden başgasy);

10) ulag serişdeleri, hereket ediji, gurluşyk, oba hojalyk ýa-da beýleki ulaglar;

11) mallar, oba hojalyk, köp ýyllyk ekinler we oba hojalyk ekinleriniň hasyly;

12) heläkçilik ýagdaýyndaky desgalar we binalar, gurluş parçalary we olaryň        içinde ýerleşýän emläk.

 

III bap. Ätiýaçlandyryş töwekgelçiligi we

ätiýaçlandyryş halaty

 

10. Şu Kadalara laýyklykda ätiýaçlandyryş töwekgelçiligi ýer titreme netijesinde ätiýaçlandyrylan emläge zyýan ýetirilip, onuň gymmatynda öwezini doluş tölegini tölemäge esas bolýan hadysa.

Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän möhletiniň dowamynda ýeriň titremegi ätiýaçlandyryş halaty bolup durýar. Eger-de ýer titireme baradaky maglumaty Döwlet seýsmologik seljermesini amala aşyrmaga              ygtyýarly edilen edara tarapyndan degişli resminama bilen tassyklanan ýagdaýynda, ätiýaçlandyryş halaty hasap edilýär. Şonuň netijesinde ätiýaçlandyrýanyň emlägine zelel (zyýan) ýetmegi ýa-da onuň ýok bolmagy bilen bagly emläk bähbitleri ätiýaçlandyryş goragy bilen üpjün edilýär we ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy sebäpli ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) tölenilýär.

 

IV bap. Ätiýaçlandyryş pul möçberi

 

11. Ätiýaçlandyryş pul möçberi ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiliginiň çägini kesgitleýän pul möçberidir. Emläk ätiýaçlandyrylanda, ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryjy bilen ylalaşygy boýunça, şonuň ýaly emlägiň balans ýa-da bazar bahasyndan ýa-da bilermenleriň berýän bahasyndan ugur alnyp kesgitlenilýän ätiýaçlandyryş pul möçberi şertnama baglaşylan pursatyndaky emlägiň hakyky bahasyndan ýokary bolup bilmez.

12. Emlägiň balans bahasy ýok bolanda, onuň hakyky bahasy aşakdakylardan ugur alnyp kesgitlenilýär:

1) enjamlar, maşynlar, inwentar we başga ulanylýan zatlar üçin könelmegini     hasaba almak bilen, oňa meňzeş enjamyň bahasyndan ugur alyp;

2) binalar we desgalar üçin binanyň ýa-da desganyň könelmegini we ulanyş-    tehniki ýagdaýyny hasaba almak bilen, şol ýerde oňa doly meňzeş binanyň gurulan bahasyndan ugur alyp;

3) satyn almak we satmak şertnamasynyň esasyndan ugur alyp;

4) baha kesmäge ygtyýarly edaralaryň berýän resminamalaryň esasyndan ugur   alyp;

5) öndürilýän harytlar üçin zerur bolan önümçilik harajatlaryndan, ýöne olaryň satylýan bahasyndan ýokary bolmadyk bahadan ugur alyp.

Şu Kadalaryň çäklerinde emlägiň hakyky bahasy hökmünde, emlägiň açyk bazarda satyn alnan bahasyny tassyklaýan resminamasy bolanda, emlägiň hakyky bahasy diýip kabul etmek bolar.

13. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda kesgitlenilen ätiýaçlandyryş pul möçberi emlägiň ätiýaçlandyrylan bahasyndan ýokary geçýän bolsa, onda şertnamanyň, ätiýaçlandyryş pul möçberiniň emlägiň şertnama baglaşylan pursatyndaky bahasyndan ýokary geçýän bölegi hakyky däl diýlip hasap edilýär. Taraplar ätiýaçlandyryş pul möçberiniň ätiýaçlandyrylan emlägiň bahasyndan ýokary geçýändigi ýüze çykarylan halatynda ätiýaçlandyryş pul möçberini we degişlilikde, ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) azaldyp bilerler.

Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda bellenen ätiýaçlandyryş pul möçberi emlägiň ätiýaçlandyrylan bahasyndan pes bolsa, ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberi ätiýaçlandyryş pul möçberiniň emlägiň ätiýaçlandyrylan bahasyna bolan gatnaşygyna deňeçerlikde kemelýär.

Ätiýaçlandyryş pul möçberiniň hakyky bahasyna gabat gelmegi her bir ätiýaçlandyrylan emläk boýunça ýa-da emlägiň jemi boýunça kesgitlenip ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda görkezilýär.

 

V bap. Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny)

hasaplamagyň we tölemegiň tertibi

 

14.  Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) hasaplamagyň   we tölemegiň tertibi ätiýaçlandyryjy tarapyndan bellenilýär. Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) tölemek hasaplaşygyň nagt däl ýa-da nagt görnüşlerinde geçirilýär.

Ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) möçberi ätiýaçlandyryş pul möçberine, nyrh möçberine, ätiýaçlandyryş möhletine bagly bolup durýar.

15. Ätiýaçlandyryş şertnamasy bir ýyldan az möhlete baglaşylan ýagdaýynda bir ýyllyk ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) möçberi 365 (üç ýüz altmyş bäş) güne bölünýär we degişli ätiýaçlandyrylan güne köpeltmek arkaly ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) hasaplanyp çykarylýar.

Eger ätiýaçlandyryş şertnamasy bir ýyldan köp möhlete baglaşylýan bolsa, onda    bir ýyl üçin ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) doly ýyl hökmünde tölenilýär, aýlar bolsa şu bölegiň birinji tesimine laýyklykda hasaplanyp goşulýar.

Hasaplaşygyň şolar ýaly usuly goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda hem ulanyp ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) hasaplanyp çykarylýar.

16. Ätiýaçlandyryş şertnamasy bir ýyl we ondan köp möhletde baglaşylan mahaly ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) möhletlere bölüp tölemäge hukugy bardyr: 50 (elli) göterimi şertnama baglaşylanda, 50 (elli)   göterimi şertnamanyň güýje girenden soň 3 (üç) aýdan gijä galman tölenýär.

Eger-de ätiýaçlandyryş şertnamasy birnäçe ýyla baglaşylan bolsa  ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) her ýyl   üçin töläp biler. Tölemegiň möhletleri ätiýaçlandyryş şertnamasynda (şahadatnamasynda) görkezilýär.

Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) tölemegiň anyk tertibi we möhletleri ätiýaçlandyryş şertnamasynda kesgitlenip görkezilýär.

17. Ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ätiýaçlandyryş pul möçberiniň bellenen pulunda tölenilýär.

 

18. Ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) tölenilen     pursaty diýip şular hasaplanýar:

1) nagt däl görnüşinde tölenilende - ätiýaçlandyryjynyň hasaplaşyk hasabyna     gelip gowşan güni;

2) nagt görnüşinde tölenilende - ätiýaçlandyryja ýa-da onuň wekiline tölenilen  pursaty.

 19. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda möhlete bölünen ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) öz wagtynda tölenmese ätiýaçlandyryjy öz borçlaryndan boşadylýar.

20. Eger ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen möçberde we möhletlerde geçirilmese, ätiýaçlandyryjy şonuň geçirilmegi üçin iki hepdelik möhleti ýazmaça kesgitläp biler. Şunda gijä goýmagyň netijeleri hakynda görkezilmelidir.

Eger möhlet geçenden soň ätiýaçlandyryş halaty ýüze çyksa we şu wagta çenli ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) tölemegini gijikdirse, ätiýaçlandyryjy öz borçlaryndan boşadylýar.

Eger ätiýaçlandyrýan bölekleýin tölemek barada karara gelen bolsa we ikinji  tölegini tölemedik döwründe ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan bolsa, onda    ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) ikinji bölegi tölenmeli ätiýaçlandyryş pul möçberinden (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginden) tutup alynýar.

Ätiýaçlandyryjy bilen ätiýaçlandyrýanyň ylalaşygy boýunça ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) düzüminde onuň gaýtarylyp berilýän bölegi göz öňünde tutulyp bilner, ol ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykmadyk ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhleti tamamlanandan soň ätiýaçlandyrýana tölenilýär. Ätiýaçlandyryş gatanjyndan (ätiýaçlandyryş baýragyndan) gaýtarylyp berilmeli möçberi   5 (bäş) göterime çenli ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilip biliner. 

 

VI bap. Ätiýaçlandyryş nyrhyny kesgitlemegi tertibi we ätiýaçlandyryş

nyrhynyň möçberi

 

21. Ätiýaçlandyryş nyrhy ätiýaçlandyryş gatanjynyň ätiýaçlandyryş pul   möçberiniň birliginden ýa-da ätiýaçlandyryş obýektinden alynýan, ätiýaçlandyryjylarda ätiýaçlandyryş pul möçberleriniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) geçirmek, ätiýaçlandyryş gaznalaryny, öňüni alyş çäreleriniň gaznasyny we beýleki gaznalary döretmek üçin¸ şeýle hem ätiýaçlandyryjylaryň ösdürilmegi boýunça çykdajylaryň ödelmegi üçin  ýeterlik maliýe serişdeleriniň emele gelmegini üpjün edýän möçberlerden ugur alnyp kesgitlenýär.

22. Ätiýaçlandyryş nyrhy bir ýyldan ugur alnyp kesgetlenen we ätiýaçlandyryş nyrhy ätiýaçlandyryş pul  möçberiniň 0,25 göterimde  bellenilýar.

Ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda töwekgelçiligiň derejesine, emlägiň görnüşine we ätiýaçlandyryş pul möçberine baglylykda her bir halatda ätiýaçlandyryş nyrhlaryna peseldiji 1-den 0,5-e çenli we ýokarlandyryjy 1-den 5-e çenli koffisiýentler ulanylyp biliner.

Peseldiji ýa-da ýokarlandyryjy koeffisiýent ulanylan mahaly, ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) görkezilmeli.

VII bap. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň baglaşylmagynyň tertibi

 

23. Ätiýaçlandyryş şertnamasy ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmak barada arzasy (Ýer titremelerinden meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna 1-nji goşundy we emlägiň sanawy 1-nji “a” goşundy) ýa-da sanly hyzmatlar arkaly elektron görnüşinde ýüz tutmasy esasynda ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylýar. Ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda ätiýaçlandyrylýan emlägiň sanawy arzanyň aýrylmaz bölegi bolup durýar. Arzada ätiýaçlandyryljak emläkler barada ähli zerur maglumatlar bolmalydyr.

24. Ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda, ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryşa kabul edilýän emlägiň töwekgelçiligine degişli ähmiýeti bolan, özüne  belli bolan ýagdaýlar barada habar bermäge borçludyr. Şeýle-de ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyrylan emlägi gözden geçirmäge mümkinçilik bermäge we töwekgelçiligiň derejesini kesgitlemek maksady bilen, ätiýaçlandyrylýan emläk babatda ätiýaçlandyryjynyň onuň öňünde goýan ähli soraglaryna jogap bermäge borçludyr.

Ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) tölenilen pursatynda ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyrýana (Ýer titremelerinden meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna 2-nji goşundy) ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş  şahadatnamasyny) berýär.

25. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ýitirilen ýa-da ýok edilen mahaly ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryjydan öwezligini talap edip biler. Öwezlik bermek boýunça çykdajylary ätiýaçlandyrýan çekýär.

26. Ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini almak üçin bähbit görüjini bellemäge, şeýle hem ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykmazdan öň, öz garaýşyna görä ony çalyşmaga haky bardyr.

Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda bähbit görüji görkezilen bolsa, şonda şu Kadalarda görkezilen ätiýaçlandyrýana degişli borçnamalar bähbit görüjä hem   degişlidir.

27. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) şertli we şertsiz franşiza göz öňünde tutulyp bilner.

28. Ätiýaçlandyryjy şertnama baglaşmazdan öň ätiýaçlandyrylýan emlägi bellenen tertipde gözden geçirip resmileşdirmeli.

29. Ätiýaçlandyryş şertnamasyna üýtgetmeler we goşmaçalar ätiýaçlandyrýanyň   we ätiýaçlandyryjynyň özara ylalaşygy bilen bir aýyň dowamynda goşmaça ylalaşygy bilen resmileşdirilýar.

30. Eger emläk birnäçe ätiýaçlandyryjyda, umumylykda alnanda, emlägiň ätiýaçlandyrylan bahasyndan (goşa ätiýaçlandyryş) geçýän möçberde ätiýaçlandyrylan bolsa, onda şol ätiýaçlandyryş boýunça ähli ätiýaçlandyryjylardan alynýan ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi emlägiň ätiýaçlandyrylan bahasyndan ýokary geçmeli däldir. Şunda ätiýaçlandyryjylaryň her biri öz baglaşan ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça  ätiýaçlandyryş pul möçberine deňeçer tölegi geçirýär.

31. Ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň (ätiýaçlandyryş şertnamasynyň) hereket edýän döwründe ätiýaçlandyryş pul möçberini ýokarlandyrmak islese, onuň bilen esasy ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň (ätiýaçlandyryş         şertnamanyň) möhletiniň ahyryna çenli, galan döwrine goşmaça ätiýaçlandyryş                               gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) tölemegi bilen goşmaça şertnama baglaşylyp bilner. Bu ýagdaýda esasy we goşmaça şertnamalar boýunça bellenen ätiýaçlandyryş          pul möçberi umumylykda emläkleriň ätiýaçlandyrylan bahasyndan ýokary bolmaly däl.

32. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) boýunça ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi tölenenden soň, ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) möhletiň ahyryna çenli, ätiýaçlandyryş şertnamasynda şertleşilen ätiýaçlandyryş pul möçberi bilen ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegleri tölenen pul möçberiniň arasyndaky tapawudyň möçberinde güýjüni saklaýar.  Eger ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi doly ätiýaçlandyryş pul möçberinde tölenen bolsa, onda ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereketi bes edilýär.

Zelel (zyýan) ýeten obýekt täzeden dikeldilende ätiýaçlandyrýan goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmak bilen, ilkibaşky ätiýaçlandyryş pul möçberini dikeltmäge hukugy bardyr.

33. Öňki ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhleti tamamlanýança  täze möhlete ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylan mahaly onuň güýje girýän senesi hereket edýän şertnamanyň möhleti tamamlanýan günden soňky gelýän günden başlanylyp görkezilýär.

34. Ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmak Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde elektron görnüşinde amala aşyrylyp biliner.

 

VIII bap. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän möhleti

 

35. Ätiýaçlandyryş şertnamasy bir aýdan bir ýyla çenli we ondan hem köp möhletlere baglaşylyp bilner.

36. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhleti (başlanýan senesi-şertnama baglaşylan güni sagat 24-de we tamamlanýan senesi-möhletiniň iň soňky güni sagat 24-de).

Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda)       ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) güýje girmeginiň senesi we şertleri görkezilýär.

37. Emläk diňe ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen salgyda (ätiýaçlandyryş çäginde) ätiýaçlandyrylan hasap edilýär.

 

IX bap. Gaýtadan ätiýaçlandyryş

 

38. Ätiýaçlandyryjynyň gaýtadan ätiýaçlandyrmak arkaly özüniň başga ätiýaçlandyryjyda (gaýtadan ätiýaçlandyryjyda) ätiýaçlandyryş boýunça    borçnamalarynyň bir böleginiň ýapylmagyny üpjün etmäge haky bardyr.

Öz jogapkärçiliginiň bir bölegini başga birine berýän ätiýaçlandyryjy bilen şol jogapkärçiligi öz üstüne alýan ätiýaçlandyryjynyň (gaýtadan ätiýaçlandyryjynyň) arasyndaky gatnaşyklar gaýtadan ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen düzgünleşdirilýär. Şunda ätiýaçlandyryjynyň (gaýtadan ätiýaçlandyryjynyň) ätiýaçlandyrýanyň öňündäki borçnamalary doly möçberinde galýar.

Töwekgelçilikleri gaýtadan ätiýaçlandyrmak - Türkmenistanyň ätiýaçlandyryjylarynda ýa-da gaýtadan ätiýaçlandyryjylarynda, üsti dolunmadyk töwekgelçiligi gaýtadan ätiýaçlandyrmak bolsa, ätiýaçlandyryş işine döwlet gözegçilik barlagyny amala aşyrýan edara tarapyndan Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşylyp tassyklanan tertibe laýyklykda ätiýaçlandyryş işiniň daşary ýurt subýektlerinde geçirilýär.

Gaýtadan ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen bir hatarda ätiýaçlandyrýan bilen gaýtadan ätiýaçlandyryjynyň arasynda gaýtadan ätiýaçlandyrmagyň şertleri hakyndaky ylalaşyklar ýa-da ätiýaçlandyrylan şahsyň talaplarynyň kadalaşdyrmagynyň tertibi hakynda, bähbit görüjileriň ätiýaçlandyryş pul möçberiniň tölegini (ätiýaçlandyryş  öwezini doluş tölegini) amala aşyrmak boýunça gazanan ylalaşyklarynyň  tassyklanylmagy hökmünde gaýtadan ätiýaçlandyryş babatda halkara durmuşynda we iş tejribesinde ulanylýan resminamalar ulanylýar.

Töwekgelçilik Türkmenistanyň çäginden daşyna gaýtadan ätiýaçlandyryşa berlen halatynda ätiýaçlandyryş şertleri we ätiýaçlandyryş nyrhynyň möçberleri  ätiýaçlandyryşyň halkara bazarynda töwekgelçilige baha bermegi nazara almak bilen, taraplaryň ylalaşmagy boýunça bellenilýär.

 

X bap. Taraplaryň hukuklary we borçlary

 

39. Ätiýaçlandyryjy şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemegiň delillerine şübhe dörän halatynda ygtyýarly edaralardan goşmaça maglumatlar sorap almaga, bu şübheleriň tassyklanmasy ýa-da ýalana çykarylmasy anyklanýança onuň tölenmegini gaýra goýmaga;

2) eger ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykanda ätiýaçlandyrýan şu Kadalarda  görkezilen öz borçnamalaryny ýerine ýetirmese, ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemezlige;

3) ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän döwründe, ätiýaçlandyrýan bilen ylalaşyp ätiýaçlandyryş şertnamasyna üýtgetmeler ýa-da goşmaçalar girizmäge;

4) Ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyrylýan emlägi gözden geçirtmese, ätiýaçlandyryjy şertnama baglaşmakdan boýun gaçyrymaga;

40. Ätiýaçlandyryjy şulara borçludyr:

1) ätiýaçlandyrýany ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmazyndan öň ätiýaçlandyryşyň kadalary we şertleri bilen tanyş etmäge;

2) ätiýaçlandyrýanyň habar beren maglumatlarynyň ygtybarlylygyny kanunçylyga ters gelmeýän, özüne elýeterli islendik usul bilen barlamaga, şeýle hem olaryň ätiýaçlandyryş şertnamasynyň talaplaryny we şertlerini ýerine ýetirişlerine gözegçilik etmäge;

3) ätiýaçlandyryş halaty bilen ýetirilen zeleliň (zyýanyň) öwezini dolmak  hakyndaky gepleşiklere girişmäge, ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň ýagdaýlaryny hem-de sebäplerini we/ýa-da ýetirilen zeleliň (zyýanyň) möçberini anyklamak boýunça çäreleri görmäge;

4) ätiýaçlandyrýan tarapyndan görlen çäreleriň netijesinde, şeýle hem ätiýaçlandyrýanyň çalşyrylmagy bilen baglanyşykly, ätiýaçlandyrylan emlägiň bahasy ýokarlanan mahaly ýa-da ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmak töwekgelçiliginiň peselmegi ýa-da onuň ýetirip biläýjek zeleliniň (zyýanynyň) möçberiniň üýtgemegi sebäpli, ätiýaçlandyrýanyň arzasy boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasyny täzeden baglaşmaga;

5) ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahalynda ätiýaçlandyryş şertnamada bellenilen möhletde ätiýaçlandyrýana ýa-da bähbit görüjä ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemäge;

6) ätiýaçlandyryş işiniň barşynda özüne mälim bolan ätiýaçlandyrýanyň gizlin maglumatlaryny aýan etmezlige, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlar muňa girmeýär.

7) ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän döwründe ätiýaçlandyrylan emlägiň ýagdaýyny we gymmatyny barlamaga, şeýle hem özüne ätiýaçlandyrýan tarapyndan habar berlen maglumatlaryň dogrudygyny barlamaga;

8) ätiýaçlandyryş töwekgelçiligine baha bermek üçin ätiýaçlandyryş obýektiniň barlagyny geçirmäge ýa-da garaşsyz bilermeni bu işe çekmäge;

9) ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahaly ätiýaçlandyrýandan, ygtyýarly edara- kärhanalardan ätiýaçlandyryş halatynyň netijesinde ýeten zeleliň (zyýanyň) sebäbini kesgitlemek üçin zerur bolan islendik maglumatlary almaga.

Türkmenistanyň kanunçylygyna laýykykda ätiýaçlandyryjynyň başga borçlary hem göz öňünde tutulyp bilner.

41. Ätiýaçlandyrýan şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmazdan öň ätiýaçlandyryşyň kadalary we şertleri bilen tanyşmaga;

2) ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän döwründe, ätiýaçlandyryja habar bermek arkaly ätiýaçlandyryş şertnamasyna üýtgetmeler ýa-da goşmaçalar girizmäge;

3) ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan ýagdaýynda ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) almaga;

4) ätiýaçlandyryş şahadatnamasy ýitirilen ýa-da ýok edilen mahaly onuň öwezligini almaga;

5) eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) göz  öňünde tutulan bolsa möhletinden öň bes etmek üçin ýüz tutmaga.

42. Ätiýaçlandyrýan şu aşakdakylara borçlydyr:

1) ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda ätiýaçlandyrylan obýekt boýunça borçnamalara baha kesmek üçin özüne mälim möhüm ähmiýeti bolan ýagdaýlaryň ählisi barada, şeýle hem ätiýaçlandyrylan emläk bilen bolup geçen islendik düýpli özgeriş (oňa bolan eýeçilik hukugyny hem goşmak bilen), şonuň ýaly-da onuň zaýalanmak ýa-da ýok bolmak howpunyň artýanlygy barada ätiýaçlandyryja habar bermäge. Soňky ýagdaýda ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) möçberiniň köpeldilmegini talap etmäge ýa-da birtaraplaýyn tertipde ätiýaçlandyryş şertnamasyny   bes etmäge haky bardyr;

2) ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) bellenilen tertipde tölemäge;

3) ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy barada ätiýaçlandyryşyň kadalarynda ýa-da şertnamasynda göz öňünde tutulan möhletde habar bermäge;

4) ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylandan soň töwekgelçiligiň derejesini ýokarlandyryp biljek ýagdaýlar aýan bolsa, haýal etmän bu barada ätiýaçlandyryja habar bermäge;

5) ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykan ýagdaýynda şonuň netijesinde zeleliň (zyýanyň) möçberini azaltmak boýunça özüne bagly çäreleri görmäge;

6) ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň öňüni almaga we ol ýüze çykan ýagdaýynda şonuň netijesinde emele gelýän çykdajylary azaltmak boýunça özüne bagly çäreleri görmäge.

 Türkmenistanyň kanunçylygyna laýykykda ätiýaçlandyrýanyň başga borçlary hem göz öňünde tutulyp bilner.

 

XI bap. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda ätiýaçlandyrýanyň

çalşyrylmagy

 

43. Ätiýaçlandyrylan emläk satylan, çalşylan, sowgat edilen, emlägiň eýeçilikden aýyrlandygy hakynda ätiýaçlandyryja şobada habar bermelidir. Ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyrylan emlägiň eýeçilikden aýyrlandygy barada öz wagtynda habar edilmese, eger ätiýaçlandyryjyny habarly edilmeli pursatyndan soň, bir aý geçenden soň ätiýaçlandyryş halaty bolsa, onda ol öwezini dolmak borjundan boşadylýar.

 

XII bap. Ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini

doluş tölegini) kesgitlemegiň we tölemegiň tertibi

 

44. Ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan ýagdaýynda ätiýaçlandyrýan şu aşakdakylara borçludyr:

1) islendik zelel (zyýan) barada şobada, ýöne 3 (üç) iş gününden gijä galman ýazmaça Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy barada arza (Ýer titremelerinden meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna 3-nji goşundy) bilen ätiýaçlandyryja habar bermäge;

2) zeleliň (zyýanyň) öňüni almak üçin, ony azaltmak üçin, ätiýaçlandyrylan emlägi halas etmek üçin mümkin bolan ähli çäreleri görmäge;

3) ätiýaçlandyryja zelel (zyýan) ýeten emläge gözden geçirmäge, şeýle hem zeleli (zyýany) azaltmak üçin geçirilýän çärelere gatnaşmaklyk üçin mümkinçilik döretmäge;

4) ätiýaçlandyryjynyň talaby boýunça oňa ýazmaça görnüşde ätiýaçlandyrylan emlägiň zelel (zyýan) ýetmeginiň ýa-da ýok bolmagynyň sebäplerini we möçberini öwrenmek üçin gerekli ähli maglumatlary bermäge;

5) gozgalýan we gozgalmaýan emläge, enjamlara we ammardaky harytlara zelel (zyýan) ýetende, ýok bolanda ätiýaçlandyryja zelel (zyýan) ýeten, ýok bolan emläk baradaky ýazgylaryny bermäge. Ýazgylar ätiýaçlandyryjy bilen ylalaşylan we ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen möhletde, ýöne islendik halatda ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan günden başlap bir aýdan gijä galynman berilmeli. Ýazgylar zelel  (zyýan) ýeten enjamlaryň zelel (zyýan) ýeten günündäki gymmaty görkezilip düzülýär. Ýazgylary düzmek üçin çykdajylary ätiýaçlandyrýan çekmäge;

6) zelel (zyýan) ýeten emlägi ätiýaçlandyryjy gözden geçirýänçä, ätiýaçlandyryş halatyndan soňky ýagdaýynda saklamaga.

45. Ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyrýandan ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy barada habar alan gününden soň 4 (dört) iş gününden gijä galman Ätiýaçlandyryş halaty barada ykrarhaty (Ýer titremelerinden meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna 4-nji    goşundy) ätiýaçlandyrýanyň ýa-da onuň wekiliniň, şeýle hem gerek bolan ýagdaýynda degişli hünärmenleriň gatnaşmagynda düzmeli. Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy köpçülikleýin häsiýete eýe bolanda, Türmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy  bilen ylalaşyp ätiýaçlandyryş halaty hakynda ykrarhatynyň düzülmeginiň möhleti uzaldylýar.

46. Zeleliň (zyýanyň) sebäbi we möçberi doly kesgitlenenden soň ätiýaçlandyryş  pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) tölenmäge degişlidir. Ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryja zeleliň (zyýanyň) sebäbini we möçberini kesgitleýän zerur   resminamalary, degişli guramalaryň ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy baradaky netijenamasyny gowşurmaga borçludyr. Agzalan resminamalaryň gowşurylmazlygy ätiýaçlandyryjynyň zeleliň (zyýanyň) şeýle resminamalar bilen tassyklanylmadyk bölegi üçin ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemekden boýun gaçyrmaga haky bardyr.

47. Zeleliň (zyýanyň) möçberi ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş halaty hakynda ykrarhatynyň we degişli edaralaryň berýän hasaplamasynyň esasynda kesgitlenýär we ätiýaçlandyryş şertnamasyna (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyna) laýyklykda ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) tölenýär.

48. Zeleliň (zyýanyň) sebäbi we möçberi barada taraplaryň arasynda jedel ýüze çykanda, her bir tarapyň seljerme geçirmegi talap etmäge hukugy bardyr. Seljerme, onuň geçirilmegini talap eden tarapyň hasabyna geçirilýär. Eger seljermäniň netijesinde ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemekden boýun gaçyrmagy esassyz bolup çyksa, onda ätiýaçlandyryjy agzalan ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemeli we bu ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) seljermeden öňki boýun gaçyrylan ätiýaçlandyryş pul möçberine (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegine) bolan gatnaşygyna görä seljermäniň töleginiň bölegini tölemelidir.

Seljerme geçirilmegi netijesinde öwrenilen halatlar ätiýaçlandyryşa degişli däl hasaplananda seljerme üçin tölegi ätiýaçlandyrýan tarapyndan tölenýär.

49. Ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) aşakdaky şertlerde tölenilýär:

1) emläk doly ýok bolanda-onuň hakyky gymmatyndan galyndylaryň bahasynyň aýrylan mukdarynda;

2) emläge bölekleýin zelel (zyýan) ýetende-dikeldiş çykdajylarynyň möçberinde, ýagny ätiýaçlandyrylan emlägiň ätiýaçlandyryş halatynyň öň ýanyndaky ýagdaýyny dikeltmek üçin çykdajylaryň möçberinde.

Dikeldiş harajatlaryna ätiýaçlandyrylan desgany özgertmek ýa-da gowlandyrmak üçin goşmaça harajatlar girmeýär.

Emlägi abatlamak we dikeltmek harajatlarynyň hasaplamasynyň çykdajylary ätiýaçlandyryş pul möçberine (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegine) goşulanda  ätiýaçlandyryş şertnamasynda görkezilen ätiýaçlandyryş pul möçberinden geçmeýän  bolsa onda ätiýaçlandyryjy töleýär.

Ähli ýagdaýlarda çekilen zelel (zyýan) boýunça tölemeli ätiýaçlandyryş pul  möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) göz öňünde tutulan çykdajylary hasaba almak bilen, ätiýaçlandyryş pul möçberinden ýokary bolmaly däldir.

Emläk täzeden dikeldilende ýa-da zelel (zyýan) ýeten emlägiň ornuna täze emläk alnanda ätiýaçlandyrýan ilkibaşdaky ätiýaçlandyryş pul möçberini dikeltmek üçin goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşyp biler.

50. Zeleli (zyýany) kesgitlemek we ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleglerini) tölemek üçin şu aşakdaky resminamalar zerur bolup duraýar:

1) ätiýaçlandyryş halaty barada arzasy;

2) zelel (zyýan) ýeten ýa-da ýok bolan emlägiň fotosuraty;

3) ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy);

4) ätiýaçlandyryş halatynyň bolandygyny döwlet seýsmologik seljermesini amala aşyrmaga ygtyýarly edelin edara tarapyndan beren resminamasy;

5) ätiýaçlandyryş halaty hakynda ykrarhaty;

6) zelel (zyýan) ýeten ýa-da ýok bolan emlägiň sanawy;

7) esasy serişdeleriň öçürilenlerii barada ykrarhaty;

8) zelel (zyýan) ýeten ýa-da ýok bolan emlägiň galyndysynyň tabşyrylýan ýere tabşyrlandygy ýa-da galyndylaryň ýok edilendigi barada ykrarhaty;

9) taýýar önümiň haryt ätiýaçlygy barada hereketiniň hasabynyň resminamasy (ammarda duran, gelen we giden harytlaryň);

10) zelel (zyýan) ýeten emlägi abatlamak bejermek baradaky çykdajylarynyň ygtyýarly edaralaryň düzen hasaplamasy.

Ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleglerini) tölemek, ätiýaçlandyrýan tarapyndan şu Kadalaryň 50-nji böleginde görkezilen hemme degişli  resminamalar toplanandan soň 10 (on) iş günüň dowamynda amala aşyrylýar.

51. Ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) ätiýaçlandyrýana ýa-da ätiýaçlandyrýanyň ýazmaça arzasynda görkezilen şahslara hasaplaşygyň nagt däl ýa-da nagt görnüşlerinde tölenilýär.

Ätiýaçlandyrýanyň aradan çykan halatynda ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) ätiýaçlandyryş şertnamasynda bellenen bähbit görüjä tölenýär. Eger-de ätiýaçlandyryş şertnamasynda bähbit görüjä bellenilmedik bolsa, Türkmenistanyň hereket edýän kanunçylygyna laýyklykda onuň mirasdarlaryna tölenilýär.

 

XIII bap. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň bes edilmegi

 

52. Ätiýaçlandyryş şertnamasy şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:

1) hereket edýän möhleti geçende;

2) ätiýaçlandyryjy tarapyndan şertnama boýunça borçnamalary doly möçberde ýerine ýetirilende;

3) şertnamada bellenilen möçberlerde we möhletlerde ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) tölenilmedik ýagdaýynda;

4) ätiýaçlandyrýan ýuridik şahsyň işi togtadylanda, bes edilende ýa-da ol ýatyrylanda;

5) ätiýaçlandyrýan tarapyndan şu Kadalarda göz öňünde tutulan borçlary berjaý edilmedik ýagdaýynda.

53. Eger şertnamada göz öňünde tutulan bolsa, ätiýaçlandyryş şertnamasy ätiýaçlandyrýanyň ýa-da ätiýaçlandyryjynyň talaby boýunça möhletinden öň bes edilip bilner.

54. Ätiýaçlandyrýanyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy möhletinden öň bes edilen halatynda ätiýaçlandyryjy şertnamanyň tamamlanmadyk möhleti üçin ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary), edilen çykdajylary aýyrmak bilen, oňa gaýtaryp berýär. Şunda, eger ätiýaçlandyrýanyň talaby ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş kadalarynyň bozulmagy bilen şertlendirilen bolsa, onda ol  ätiýaçlandyrýana onuň ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) dolulygyna  gaýtaryp berýär.

55. Ätiýaçlandyryjynyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasyny möhletinden öň bes edilende, ol ätiýaçlandyrýana onuň tölän ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklarny) dolulygyna gaýtaryp berýär. Şunda eger ätiýaçlandyryjynyň talaby ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş kadalarynyň bozulandygy bilen şertlendirilen bolsa, onda ol ätiýaçlandyrýana şertnamanyň tamamlanmadyk möhleti üçin ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny), edilen çykdajylary aýyrmak bilen, oňa gaýtaryp berýär.

56. Ätiýaçlandyrýanyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy möhletinden öň bes edilen halatynda, ýöne ätiýaçlandyryş şahadatnamasy ýitirilen ýa-da ýok edilen bolsa, onda ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryjydan öwezligini talap edip biler. Öwezlik berlenden soň ätiýaçlandyryş şertnamasy möhletinden öň bes edilip bilner.

Ähli ýagdaýlarda öwezlik bermek boýunça çykdajylary ätiýaçlandyrýan çekýär. Öwezlik berlenden soň ýitirilen ätiýaçlandyryş şahadatnamasy ätiýaçlandyryjynyň buýrugy bilen hakyky däl diýlip hasap edilýär we ýitirilen ýa-da ýok edilen    ätiýaçlandyryş şahadatnamasy boýunça hiç bir ätiýaçlandyryş pul möçberi   (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) tölenilmeýär diýip görkezilýär. Bu barada ätiýaçlandyryjy degişli guramalara habar edip biler.

 

XIV bap. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginden

boýun gaçyrylmagy

 

57. Ätiýaçlandyryş halaty şu aşakdaky ýagdaýlar netijesinde bolup geçen     halatynda, ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemekden ýüz döndermäge haklydyr:

1) ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryşyň ýagdaýlary barada görnetin ýalan maglumatlar habar berlende, eger ýagdaýlaryň gizlenilmegi  ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy bilen sebäpli baglanyşykda durýan bolsa.

2) ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy barada öz wagtynda habar bermese we şonuň netijesinde ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy saglygy goraýyş, derňew, kazyýet we beýleki edaralaryň resminamalary bilen tassyklanmasa ýa- da zeleliň (zyýanyň) möçberi, ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň sebäbini anyklamak mümkin bolmasa.

 

XV bap. Jedelleriň çözülişi

 

58. Ätiýaçlandyryş babatyndaky gatnaşyklarda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

 

 

---

 

 

 1-nji goşundy 

 

Ýer titremelerinden meýletin ätiýaçlandyryş boýunça

ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmak barada

Arza

 

Ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmak barada arza we ätiýaçlandyrylýan emlägiň sanawy ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň aýrylmaz bir bölegi bolup durýar. Ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmak barada arzada we ätiýaçlandyrylýan emlägiň sanawda görkezilen maglumatlar   töwekgelçiligiň kesgitlenmeginde düýpli ähmiýetli bolup durýar.

 

Ätiýaçlandyrýan ____________________________________________________________________

(kärhanalaryň ady)

Salgysy/telefony ____________________________________________________________________

 

Bank maglumatlary __________________________________________________________________

 

20____ ýylyň “______”________________ 20___ ýylyň „_______”________________  aralygyna

ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmagy haýyş edýäris.

 

Bähbit görüji _______________________________________________________________________

(kärhanalaryň ady ýa-da F.A.A.a.)

Salgysy/telefony ____________________________________________________________________

 

Bank maglumatlary __________________________________________________________________

 

Ätiýaçlandyrylan çägi ________________________________________________________________

(ätiýaçlandyryş obýektiniň salgysy)

Ätiýaçlandyryş obýekti _______________________________________________________________

 

Ätiýaçlandyryşa kabul edilýän emläkleriň hakyky bahasy ____________________________________ _____________________________________________________________________________ manat

Ätiýaçlandyryş pul möçberi _______________________________________________________ manat

                   (balans bahasynyň galyndy bahasyndan ugur alnyp kesgitlenýär)

 

Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) tölemegiň tertibi we şertleri_____________

___________________________________________________________________________________

 

Ätiýaçlandyryş obýektine bolan eýeçiliginiň hukugynyň görnüşi _______________________________

___________________________________________________________________________________

 

Beýleki ätiýaçlandyryş guramalarynda ätiýaçlandyrylanmy ______ hawa, ______ ýok

 

Ýer titremelerinden meýletin ätiýaçlandyryş Kadalarynyň düzgünleri we şertleri bilen tanyşdym we razy.

 

Ätiýaçlandyrýan                                                                    ______________________________

(ýolbaşçynyň F.A.A.a we goly)

 

M.Ý.                                                                               ______________________________

(baş hasapçynyň F.A.A.a we goly)

20___ ýylyň “_____”______________

 

---

 

 

---

 

 

20___ýylyň “_____”____________.  

                                                                                                                                                                                                                                            №_____Ykrarhatyna goşundy

__________________________________________-nda 20___ ýylyň “ _____ ” ______________ bolup geçen

(edaranyň, kärhananyň, guramanyň ady)

 

ätiýaçlandyryş halatyndan soň galan taýýar önümiň, çig malyň, materiallaryň, ýangyjyň we beýleki haryt-maddy gymmatlyklaryň

SANAWY

 

Tertip belgisi	Emlägiň ady	Olçeg birligi (sany, m, kg we ş.m.)	Artikuly ýa-da tertip belgisi	Zyýan ýetmedik görnüşdäki birlik üçin bahasy (manat)	Zyýan ýetmedik emläk		Zyýan ýeten emläk
					Sany	Bahasy	Ätiýaçlandyryş halaty netijesinde bahasynyň pese gaçmagyny we ätiýaçlandyryş halatyndan soň tertibe getirilmegini nazara almak bilen birlik üçin baha	Zyýan ýeten görnüşde (manat)	Ätiýaçlandyryş halaty netijesinde bahasynyň pese gaçmagyny we ätiýaçlandyryş halatyndan soň tertibe getirilmegini nazara almak bilen	Arzanla-dyş ba-hasy (manat)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

 

Sanaw boýunça hemmesi:

 

Şol sanda harytlar we beýleki haryt-maddy gymmatlyklar______________________________________________________________________________________________________

 

 

Ätiýaçlandyrýanyň                                                                                                           Ätiýaçlandyrýanyň wekili                 _________________________

M.Ýe.                                                                                                                                                                                                                   (F.A.A.a., we goly)

 

Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy                                                                                   Baş buhgalter                                      _________________________

(F.A.A.a., we goly)

M.Ýe.                                                                                                                                   Ätiýaçlandyryjynyň wekili                _________________________

              (F.A.A.a., we goly)

20___ ýylyň “ _____ ”____________________

 

 

 

---

 

 

Ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň)

Hasaplama

 

Ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) hasaplamasy  20___ ýylyň “ _____ ” ______________ ätiýaçlandyryş halaty barada ykrarhaty we ygtyýarly edaranyň düzen hasaplamasy esasynda hasaplanyp düzüldi

 

Hasaplamany düzen ____________________________________________________________

(F.A.A.a., wezipesi we goly )

Ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) pul möçberi

_____________________________________________________________________________

(pul möçberi san we ýazmaça)

Tölenmedik ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) tutup alyp galmaly möçberi _______________________________________________________________

(pul möçberi san we ýazmaça)

_____________________________________________________________________________

Jemi tölemäge degişli ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň)              pul möçberi____________________________________________________________________

 

20___ýylyň  “______”___________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

(nagt ýa-da nagt däl görnüşinde töleg tabşyrygyň belgisi we senesi)

___________________________________ Döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň baş buhgalteri

_____________________________________________________________________________

(F.A.A.a., we goly )