Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň

Baş direktorynyň

2022-nji ýylyň « 25 »  noýabrynda

çykaran 97-e belgili buýrugy bilen tassyklandy

 

 

Ýükleri meýletin ätiýaçlandyryş Kadalary

 

I bap. Umumy düzgünler

 

1. Ýükleri meýletin ätiýaçlandyryş Kadalar (mundan beýläk – Kadalar) Türkmenistanyň Raýat Kodeksine, Türkmenistanyň Söwda deňiz gatnawynyň Kodeksine, «Ätiýaçlandyryş hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna, «Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň meseleleri hakynda» Türkmenistanyň Prezidentiniň 2020-nji ýylyň 27-nji fewralynda çykaran 1684-nji karary bilen tassyklanan Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy hakynda Düzgünnama we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda işlenilip taýýarlanyldy.

2. Şu Kadalaryň şertlerine laýyklykda Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramalary we onuň garamagyndaky döwlet ätiýaçlandyryş guramalary (mundan beýläk – ätiýaçlandyryjy), Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslary, şeýle hem Türkmenistanyň çäklerinde ýerleşýän, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellige alnan daşary ýurtlaryň ýuridik şahslary, olaryň şahamçalaryny we wekilliklerini goşmak bilen (mundan beýläk – ätiýaçlandyrýan) howa, deňiz, derýa, demir ýol we awtomobil ulaglary bilen daşalýan ýükleriň meýletin ätiýaçlandyryş şertnamalaryny (mundan beýläk – ätiýaçlandyryş şertnamasy) baglaşýarlar.

3. Şu Kadalaryň maksatlary üçin aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

1) bähbit görüji – ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda ätiýaçlandyrylan pul möçberini ýa-da ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini almaga hukugy bolan fiziki ýa-da ýuridik şahs;

2) ätiýaçlandyrýan – ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tarapy bolup durýan, ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) töleýän we ätiýaçlandyryş obýektini ätiýaçlandyrmakda ätiýaçlandyryş bähbidine eýe bolan kämilik ukyply fiziki şahs ýa-da ýuridik şahs;

3) ätiýaçlandyryjy - ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tarapy bolup durýan we ätiýaçlandyryş işini amala aşyrmak üçin degişli ygtyýarnamasy bolan döwlet ätiýaçlandyryş guramalary, ol ätiýaçlandyryş şertnamasynda göz öňünde tutulan ätiýaçlandyryş ýagdaýy (halaty) ýüze çykanda ätiýaçlandyryş şertnamasynda ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan tertipde ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemäge borçly bolup durýar;

4) ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi – ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda ätiýaçlandyryş ýagdaýy ýüze çykanda ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyrýana, töleýän pul öwezini dolmasy;

5) ätiýaçlandyryş pul möçberi – ätiýaçlandyryş şertnamasynda bellenilen ätiýaçlandyryş ýagdaýy ýüze çykanda, ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) we ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberinden ugur alnyp bellenilýän ätiýaçlandyrylan töwekgelçilikleri (jogapkärçiligi) boýunça pul möçberinde beýan edilen borçnamasy;

6) ätiýaçlandyryş halaty – ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhletiniň dowamynda ýüze çykan ýa-da dörän we şertnama ýa-da kanunçylyga laýyklykda ätiýaçlandyrýana, ätiýaçlandyrylan şahsa ýa-da bähbit görüjä ätiýaçlandyryş pul möçberini ýa-da ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek üçin esas bolup durýan waka ýa-da ýagdaý;

7) ätiýaçlandyryş şahadatnamasy – ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyrýana we (ýa-da) ätiýaçlandyrylan şahsa berilýän, ätiýaçlandyryş şertnamasynyň baglaşylandygyny tassyklaýan resminama;

8) ätiýaçlandyryş şertnamasy – ätiýaçlandyryjy bilen ätiýaçlandyrýanyň arasynda baglaşylan şertnama, oňa laýyklykda belli bir wakalar (ätiýaçlandyryş halatlary) ýüze çykanda ätiýaçlandyryjylar tarapyndan ätiýaçlandyrylan pul möçberleriniň we ätiýaçandyryş öwezini doluş töleginiň tölenmeginiň ýa-da şertnamada görkezilen başga bir hereketiň ýerine ýetirilmeginiň maksady bilen, ätiýaçlandyryjylara töleýän ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) hasabyna fiziki we ýuridik şahslaryň  emläk we beýleki bähbitleriniň goramagynyň tertibi we şertleri bellenilýär;

9) franşiza – umumy zeleliň (zyýanyň) bir bölegi, onuň öweziniň dolunmagy ätiýaçlandyrýanyň doly jogapkärçiliginde galýar we ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda ätiýaçlandyryş pul möçberine degişlilikde göterimde ýa-da tükeniksiz ululykda kesgitlenýär. Şertli franşiza bellenilende ätiýaçlandyryjy franşizanyň möçberinden geçmeýän zeleliň (zyýanyň) öwezini dolmakdan boşadylýar we eger zeleliň möçberi franşizadan ýokary bolsa, onda ol zeleli (zyýany) doly töleýär. Şertsiz franşiza bellenilen mahalynda ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiligi franşizanyň zelelden (zyýandan) aýrylan möçberi bilen kesgitlenilýär.

10) umumy awariýa – umumy howpsuzlyk maksatlary we umumy howpdan umumy deňiz işine gatnaşýan emlägi - gämini, frahty, gäminiň daşaýan ýüküni abat saklamak maksatlary üçin, bilgeşleýin hem-de paýhasly harç edilen adatdan daşary çykdajylaryň ýa-da haýyr-yhsanlaryň netijesinde çekilen ýitgiler;

11) hususy awariýa – umumy awariýanyň alamatlarynyň täsirine düşmeýän ýitgiler. Şeýle ýitgiler gäminiň, ýüküň we frahtyň arasynda paýlanylmaga degişli däldir we olary kim olara sezewar bolan bolsa şol çekýär, ýa-da olaryň ýetirilmegine jogapkärçilik çekýän şahs çekýär.

10) sanly hyzmatlar – elektron maglumat ulgamlaryndan, maglumat- telekommunikasiýa torlaryndan we elektron amallardan peýdalanmak arkaly edilýän hyzmat.

4. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (mundan beýläk – ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy)) şu Kadalaryň talaplaryna hem-de  Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda baglaşylýar. 

 

II bap. Ätiýaçlandyryşyň obýekti

 

5. Şu Kadalara laýyklykda ähli ulag serişdeler bilen ýük daşalanda, ýüke zeper ýetmegi, onuň zaýalanmagy, ýitirilmegi we (ýa-da) ýok bolmagy bilen bagly ätiýaçlandyrýanyň emläk bähbitleri ätiýaçlandyryşyň obýekti bolup durýar.

6. Ätiýaçlandyryşyň anyk obýekti ätiýaçlandyrýanyň ýükleri meýletin ätiýaçlandyryş boýunça arzasynda we ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) görkezilýär.

7. Aşakdakylar ätiýaçlandyryşa kabul edilmeýär:

1) pytraýan we radioaktiw serişdeler;

2) harby hereketleriň girizilmegi ýa bolmasa adatdan daşary ýagdaýyň girizilmegi bilen baglanyşykly çäreler tertibinde we olary geçirmegi üpjün etmek üçin daşalýan harby tehnika we enjamlar, şeýle hem ok-däriler;

3) neşe we şoňa meňzeş maddalar we olary taýýarlamak üçin çig mallar;

4) tiz zaýalanýan zatlar.

 

III bap. Ätiýaçlandyryş töwekgelçiligi we ätiýaçlandyryş halaty

 

8. Ýüze çykmagynyň ähtimallyk we tötänlik alamatlaryna eýe bolan, ýüze çykan halatynda ätiýaçlandyryş geçirilýän çak edilýän wakanyň ýüze çykma mümkinçiligi ätiýaçlandyryş töwekgelçiligi bolup durýar.

9. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) aşakdaky şertleriň biriniň esasynda baglaşylyp bilner:

1) A şertler – “Ähli töwekgelçilikler üçin jogapkärçilik bilen”.

A şertlerde baglaşylan ätiýaçlandyryş şertnama (ätiýaçlandyryş şahadatnama) boýunça şu aşakdakylaryň öwezi dolunýar:

a) şu Kadalaryň 15-nji böleginde göz öňünde tutulanlardan başga islendik sebäpler boýunça bolup geçen hadysanyň netijesinde ýüküň zaýalanmagyndan ýa-da ýüküň ählisiniň ýa-da bir böleginiň doly ýok bolmagyndan ýeten ýitgileriň;

b) umumy awariýa boýunça çykdajylaryň, gatançlaryň we ýitgileriň;

ç) ýük daşaýan ulag serişdesiniň dereksiz ýitmegi sebäpli dörän ýitgileriň.

2) B şertler – “Hususy awariýa (ätiýaçlandyrylan ýüke zyýan etmegi) üçin jogapkärçilik bilen”. B şertlerde baglaşylan ätiýaçlandyryş şertnama (ätiýaçlandyryş şahadatnama) boýunça şu aşakdakylaryň öwezi dolunýar:

a) ýyldyrym urmagynyň, tupanyň, gaýyň, wulkan atylmagynyň we beýleki tebigy betbagtçylyklaryň, eger öňüni alyp bolmaýan tebigat güýjüniň ýetiren zyýanynyň ätiýaçlandyryş üstüni dolmasy taraplaryň aýratyn ylalaşmagy bilen göz öňünde tutulan bolsa;

b) partlaýyşyň, ýangynyň;

ç) gäminiň ýalpaklyga batmagynyň, kenara zyňylmagynyň, agdarylmagynyň ýa-da gark bolmagynyň;

d) köprüleriň, tunnelleriň ýykylmagynyň;

e) gäminiň ýa-da ulag serişdesiniň islendik obýekt bilen çakyşmagynyň;

f) gämini buzuň zaýalamagynyň;

g) ýüki (ulag serişdesini) halas etmek ýa-da ýangyny söndürmek üçin edilen çäreleriň;

h) ýüküň gäminiň bortundan daşyndaky suw bilen ezilmeginiň;

i) ýük ýüklenilende, düşürilende ýa-da ulag serişdesine ýangyç guýlanda ýüze çykan betbagtçylykly hadysalaryň;

j) umumy awariýa boýunça çykdajylaryň;

k) heläkçilik netijesinde ýüküň portda düşürilmeginiň.

3) C şertleri – “Heläkçilikden başga zyýanlar üçin jogapkärçiliksiz (diňe doly ýok bolma)”. C şertlerde baglaşylan ätiýaçlandyryş şertnama (ätiýaçlandyryş şahadatnama) boýunça şu aşakdakylaryň öwezi dolunýar:

a) ýyldyrym urmagynyň, tupanyň, gaýyň, wulkan atylmagynyň we beýleki tebigy betbagtçylyklaryň, eger öňüni alyp bolmaýan tebigat güýjüniň ýetiren zyýanynyň ätiýaçlandyryş üstüni dolmasy taraplaryň aýratyn ylalaşmagy bilen göz öňünde tutulan bolsa;

b) partlaýyşyň, ýangynyň;

ç) gäminiň ýalpak ýere batmagynyň, kenara zyňylmagynyň, agdarylmagynyň ýa-da gark bolmagynyň;

d) ýerüsti daşamalarynda ulagyň relsden çykmagynyň ýa-da agdarylmagynyň;

e) gäminiň ýa-da ulag serişdesiniň islendik obýekt bilen çakyşmagynyň;

f) heläkçilik netijesinde ýüküň portda düşürilmeginiň;

g) umumy awariýa boýunça çykdajylaryň we gatançlaryň, şeýle hem onuň netijesinde ýüze çykan ýitgileriň.

10. Ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň öňüni almak, ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykanda ýüki halas etmek, ýitgini azaltmak we onuň möçberini kesgitlemek, şeýle hem ýüki gorap saklamak üçin zerur bolan we maksadalaýyk edilen çykdajylary we ýitgileri (mundan beýläk – goşmaça ýitgiler) ätiýaçlandyrylyp bilner.

11. Şu Kadalaryň şertlerine laýyklykda ýük daşaýan ulag serişdesi aşakdaky tertipde dereksiz ýiten diýip hasaplanylýar:

1) deňiz we derýa ulag serişdesinde daşalanda – eger gämi hakynda soňky habaryň gelen ýerinden barmaly portuna çenli kadaly şertlerde geçmek üçin zerur bolan möhletden iki esse köp möhlet içinde gämiden hiç hili habar gowuşmasa, gämi dereksiz ýiten hasap edilýär. Gämini dereksiz ýiten diýip ykrar etmek üçin zerur bolan möhlet gämi hakynda soňky habar gelen gününden soň, bir aýdan az bolup we üç aýdan köp bolup bilmez, harby hereketleriň bolýan şertlerinde alty aýdan az bolup bilmez;

2) demir ýol ulag serişdesinde daşalanda – eger ýüküň eltip bermeli möhleti geçenden soň 30 günüň dowamynda ýük alyja onuň talaby boýunça berilmedik bolsa, göni garyşyk gatnawda ýük daşalanda – ýük daşama kabul edilen gününden soň 4 aýyň dowamynda;

3) awto ulag serişdesinde daşalanda – eger ýük alyja onuň talaby boýunça berilmedik bolsa:

a) şäher we şäherýaka daşamalarynda – ýük daşama kabul edilen gününden soň 10 günüň dowamynda;

b) şäherara daşamalarynda – eltip bermeli möhleti geçenden soň 30 günüň dowamynda, göni garyşyk gatnawda ýük daşalanda – ýük daşama kabul edilen gününden soň 4 aýyň dowamynda.

4) howa ulagynda daşalanda – howa gämisi nam-nyşansyz ýiten (resmi gözlegleriň bes edilmegi we howa gämisiniň bölekleriniň tapylan ýeriniň ýüze çykarylmazlygy) ýa-da howa gämisiniň ýanyna barmak hiç-hili mümkin bolmadyk halatynda.

12. Gymmat bahaly ýükler daşalanda ätiýaçlandyrylýan esasy töwekgelçilikler:

1) ýangyn ýa-da partlama;

2) döwüp açyp ogurlyk edilmegi, talanmagy ýa-da talaňçylyk edilmegi netijesinde ýüküň ogurlanmagy;

3) ýüküň bilkastlaýyn ýok edilmegi (diňe üçünji taraplaryň ýok etmeginiň netijesinde ýüze çykan bolsa öwezi dolunýar, ätiýaçlandyrýanyň we bähbit görüjiniň işgärleriniň ýa-da inkassatorlaryň özleriniň ýok etmekleriniň netijesinde ýüze çykan bolsa öwezi dolunmaýar);

4) ätiýaçlandyrylan ýüki daşaýan ulag serişdesiniň dereksiz ýitmegi;

5) ýol-ulag hadysasy.

13. Ýük lihterlerde, baržalarda we beýleki ýük daşalýan gämilerde daşalýan wagtynda, ätiýaçlandyryjy diňe şol gämileriň ulanylyşy ýerli şertler üçin adaty bolan halatynda jogapkärçilik çekýär.

14. Mallaryň we guşlaryň olar bilen bolan betbagtçylykly hadysalardan we kesellerden gyrylmagy, ýüküň syzmagy we dökülip-saçylmagy, aýnanyň, farforyň, faýansyň, keramikanyň, mermeriň we olardan bolan önümleriň, her hili kerpiçleriň, degirmen daşlarynyň, ýonujy we litografiki daşlaryň, grafit tigelleriň, elektrodlaryň we beýleki döwlüp we synyp biljek zatlaryň döwülmegi we synmagy sebäpli emele gelen ýitgileriň öwezi, şu Kadalaryň 9-njy böleginiň 2-nji we 3-nji bentlerinde görkezilen şertlerde ätiýaçlandyrylanda, şeýle çykdajylar gämileriň ýa-da beýleki daşaýjy serişdeleriň diňe heläkçilige sezewar bolmagy netijesinde ýüze çykanda dolunýar.

15. Şu aşakdakylar ätiýaçlandyryş halatyna degişli däldir:

1) dürli hili harby hereketleriň ýa-da harby çäreleriň, olardan gelip çykan hadysalaryň, minalar, torpedalar, bombalar ýa-da beýleki uruş gurallary bilen, galtamançylykly hereketler, köpçülikleýin tolgunyşyklar netijesinde zaýalanmagy ýa-da ýok bolmagy, şeýle hem bahasy tölenmän elden alynmagy, rekwizisiýalaryň, ygtyýarly döwlet edaralarynyň görkezmesi bilen emlägiň tussag edilmegi;

2) atom energiýasyny we dargaýan serişdeleri her-hili ulanmak bilen baglanyşykly atom partlaýyşynyň gönümel ýa-da ikinji derejeli täsiri, radioaktiw zäherlenmeleri;

3) temperaturanyň, trýum howasynyň ýa-da ýüküň aýratyn we tebigy häsiýetleriniň täsiri, şeýle hem gurap ýeňlemesi;

4) Döwlet standartlarynyň şertleri bozulyp ýükleriň gaplanylmagy, ýerleşdirilmegi ýa-da dykylmagy we ýükleriň zaýalanan halda ugradylmagy;

5) ätiýaçlandyryjydan ygtyýar almazdan, ätiýaçlandyrýanyň ýa-da onuň wekiliniň ygtyýar bermegi bilen öz-özünden ot alýan we partlama howply maddalaryň we zatlaryň ýüklenilmegi sebäpli ýüze çykan ýangyn ýa-da partlaýyş;

6) daşky gaby abat bolanda we (ýa-da) plombalaryna zeper ýetmäninde ýüküň hapalanmagy ýa-da zaýalanmagy netijesinde onuň kem çykmagy, nyrhynyň gaçmagy;

7) ýüküň önümçilik kemçilikleri;

8) gurçuklaryň, gemrijileriň, guşlaryň we mör-möjekleriň ýüke ýetiren zyýany.

Taraplaryň aýratyn ylalaşygy esasynda ätiýaçlandyryş üstüni dolmasy üpjün edilýän hakyky zelelden we elden gidirilen peýdadan başga, islendik görnüşdäki ikinji derejeli çykdajylaryň öwezi dolunmaýar.

 

IV bap. Ätiýaçlandyryş pul möçberi

 

16. Ýük ätiýaçlandyrylanda ätiýaçlandyryş pul möçberi ýüküň hakyky bahasyndan ýokary bolmaly däldir.

17. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) başgaça bellenilmedik bolsa, ätiýaçlandyryş pul möçberi daşalýan ýüküň ugradyş resminamalarynda (haryt-ulag ýanhatynda, aluw-satuw şertnamasynda ýa-da beýleki resminamalarda) görkezilen bahasyndan ugur alnyp bellenilýär.

18. Eger ýüki ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy)  bir gezeklik daşamany göz öňünde tutýan bolsa we şunda ýüküň möçberi öňünden ylalaşylan möçbere deň bolsa, onda ätiýaçlandyryş jogapkärçiliginiň möçberi ätiýaçlandyryş pul möçberine deňdir.

19. Eger ýüküň ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ýüki tapgyrlaýyn (bölekleýin) daşamagy göz öňünde tutýan bolsa we şonda ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) ätiýaçlandyryş pul möçberi ýüküň jemi boýunça umumy bellenen bolsa, onda ätiýaçlandyryjynyň ýüküň her bir tapgyry (bölegi) boýunça ätiýaçlandyryş jogapkärçiliginiň möçberi, ýüküň şol tapgyrynyň (böleginiň) ýüküň umumy bahasyndaky göwrüminden ugur alyp ätiýaçlandyryş pul möçberiniň tapgyra (bölege) düşýän bölegine deňdir.

Ýükleriň tapgyrlaýyn (bölekleýin) daşamagy göz öňünde tutulýan ýagdaýynda ätiýaçlandyrýan her tapgyryň möhleti, ugry we göwrümi barada ätiýaçlandyryja tapgyr ugramaka habar bermäge borçly.

20. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) kesgitlenilen ätiýaçlandyryş pul möçberi ýüküň bahasyndan ýokary geçýan bolsa, onda şertnamanyň ätiýaçlandyryş pul möçberiniň ýüküň şertnama baglaşylan pursatyndaky bahasyndan ýokary geçýän bölegi hakyky däl diýlip hasap edilýär.

21. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) şertlerinde başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ätiýaçlandyryşyň pul möçberi ýüküň ätiýaçlandyrylan bahasyndan pes bolsa, ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberi ätiýaçlandyryş pul möçberiniň ýüküň ätiýaçlandyrylan bahasyna bolan gatnaşygyna deňeçerlikde kemelýär.

22. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän döwründe ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryjy bilen ylalaşmagy esasynda daşalýan (ammarda saklanylýan) ýüküň bahasynyň ýa-da möçberiniň (sanynyň) üýtgemegi sebäpli, öň bellenen ätiýaçlandyryş pul möçberini üýtgedip biler.

23. Ýük daşaýan ulag serişdesiniň dereksiz ýitmegi sebäpli dörän ýitgiler boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberi ýüküň bahasynyň 20 (ýigrimi) göterimine çenli bellenilýär.

24. Goşmaça ýitgiler ätiýaçlandyrylan ýagdaýynda goşmaça ýitgiler boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberi ýüküň bahasynyň 10 (on) göterimine çenli bellenilýär.

 

V bap. Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny)

hasaplamagyň we tölemegiň tertibi

 

25. Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) hasaplamagyň we tölemegiň tertibi ätiýaçlandyryjy tarapyndan bellenilýär. Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) tölemek hasaplaşygyň nagt däl ýa-da nagt görnüşlerinde geçirilýär.

26. Ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) möçberi ätiýaçlandyryjy tarapyndan taraplaryň ylalaşan ätiýaçlandyryş pul möçberinden we nyrh möçberine laýyklykda kesgitlenilýär.

27. Ätiýaçlandyrylan ýükler boýunça ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmak töwekgelçiligi ýokarlanan mahalynda ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyrýan bilen ylalaşyp, ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) möçberini ýokarlandyrmaga haky bardyr.

28. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) bir ýyl möhlete baglaşylan mahaly ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) möhletlere bölüp tölemäge hukugy bardyr: 50 (elli) göterimi şertnama baglaşylanda, galan 50 (elli) göterimi şertnamanyň hereketi başlandan soň üç aýdan gijä galman tölenýär.

Ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) tölemegiň anyk tertibi we möhletleri ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) görkezilýar.

29. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) bilen başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ätiýaçlandyryş pul möçberiniň bellenen pul birliginde tölenilýär.

30. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) möhlete bölünen ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) öz wagtynda tölenmese ätiýaçlandyryjy öz borçlaryndan boşadylýar.

31. Eger ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) görkezilen möçberde we möhletlerde geçirilmese, ätiýaçlandyryjy şonuň geçirilmegi üçin iki hepdelik möhleti ýazmaça kesgitläp biler. Şunda gijä goýmagyň netijeleri hakynda görkezilmelidir.

Eger möhlet geçenden soň ätiýaçlandyryş halaty bolsa we şu wagta çenli ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) tölemegini gijikdirse, ätiýaçlandyryjy öz borçlaryndan boşadylýar.

32. Baş ätiýaçlandyryş şertnama (ätiýaçlandyryş şahadatnama) baglaşylan mahaly ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ýükleriň daşamalarynyň meýilleşdirilýän göwrümi we onuň bahasy esasynda hasaplanylýar.

Baş ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) möhleti tamamlanynanda taraplar Özara hasaplaşygyň delilnamasyny düzýärler. Şonda eger hakykatda daşalan ýük boýunça hasaplanylan ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) meýilleşdirilen göwrümi boýunça ýokary bolsa, onda ätiýaçlandyrýan aratapawdyny ätiýaçlandyryja Özara hasaplaşygyň delilnamasy gol çekilen gününden soň üç iş günüň dowamynda tölemäge borçlydyr.

Eger hakykatda daşalan ýük boýunça hasaplanylan ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) meýilleşdirilen göwrümi boýunça az bolsa, onda ätiýaçlandyryjy aratapawdyny ätiýaçlandyrýana Özara hasaplaşygyň delilnamasy gol çekilen gününden soň üç iş günüň dowamynda yzyna gaýtarmaga borçlydyr.

Şoňa laýyklykda taraplaryň goşmaça ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) tölemek ýa-da ätiýaçlandyryjy tarapyndan  ulanylmadyk ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) yzyna gaýtarmak arkaly gutarnykly özara hasaplaşyk geçirilýär.

 

VI bap. Ätiýaçlandyryş nyrhyny kesgitlemegiň tertibi we ätiýaçlandyryş

nyrhynyň möçberi

 

33. Ätiýaçlandyryş nyrhy ätiýaçlandyryş gatanjynyň ätiýaçlandyryş pul möçberiniň birliginden ýa-da ätiýaçlandyryş obýektinden alynýan, ätiýaçlandyryjylarda ätiýaçlandyryş pul möçberleriniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) töleglerini geçirmek, ätiýaçlandyryş gorlaryny, öňüni alyş çäreleriniň gorlaryny we beýleki gaznalary döretmek üçin¸ şeýle hem ätiýaçlandyryjylaryň ösdürilmegi boýunça çykdajylaryň ödelmegi üçin ýeterlik maliýe serişdeleriniň emele gelmegini üpjün edýän möçberlerden ugur alnyp kesgitlenýär.

34. Ätiýaçlandyryş nyrhy Ýükleri meýletin ätiýaçlandyryş Kadalara 1-nji goşundysyna laýyklykda ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşanda ätiýaçlandyryjy tarapyndan kesgitlenilýär.

35. Töwekgelçiligiň derejesine, daşalýan ýüküň görnüşine we ätiýaçlandyryş pul möçberine baglylykda her bir halatda ätiýaçlandyryş nyrhlaryna peseldiji ýa-da ýokarlandyryjy koeffisiýentler ulanylyp bilner.

Peseldiji ýa-da ýokarlandyryjy koeffisiýent ulanylan mahaly, ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) görkezilmeli.

 

VI bap. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) baglaşylmagynyň tertibi we hereket edýän möhleti

 

36. Ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşmak barada ýazan arzasy (Ýükleri meýletin ätiýaçlandyryş Kadalara 2-nji goşundy) ýa-da elektron görnüşinde ýüz tutmasy esasynda ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) (Ýükleri meýletin ätiýaçlandyryş Kadalara 3-nji goşundy) baglaşylýar. Zerurlyk ýüze çykan ýagdaýynda ätiýaçlandyryş şertnamasyna (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyna) ýüküň sanawy (arza goşundy) goşulýar.

37. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) möhleti ätiýaçlandyryjynyň we ätiýaçlandyrýanyň ylalaşygy boýunça bellenilýär.

38. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ätiýaçlandyrýanyň ýa-da ýüküň ýerleşýän ýerleri boýunça baglaşylyp bilner.

39. Ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşylanda howpuň döremegi ýa-da ätiýaçlandyryş halaty üçin düýpli ähmiýeti bolan, özüne mälim bolan ähli ýagdaýlary ätiýaçlandyryja habar bermelidir. Ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş şertnamasyndan (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyndan) ýüz öwürmegine ýa-da ony üýtgedilen mazmun bilen baglaşmagyna täsir edip biljek ýagdaýlar düýpli ýagdaýlar bolup durýar.

40. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän döwründe ätiýaçlandyrýana töwekgelçilik derejesindäki haýsydyr bir düýpli üýtgetmeler hakynda ýa-da öz netijeleri boýunça ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiliginiň möçberini artdyryp biljek üýtgetmeler barada mälim bolsa, ätiýaçlandyryja mümkin bolan gysga möhletlerde ähli üýtgetmeler barada ýazmaça görnüşinde habar etmelidir.

41. Ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ýa-da onuň birinji bölegi tölenilen pursatynda ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyrýana öz aralarynda ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) baglaşylandygyny tassyklaýan ýükleri meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) gowşurýar.

Ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) tölenilen pursaty diýip hasaplanýar:

1) nagt däl görnüşinde tölenilende, ätiýaçlandyryjynyň hasaplaşyk hasabyna gelip gowşan güni;

2) nagt görnüşinde tölenilende, ätiýaçlandyryja ýa-da onuň wekiline tölenilen güni.

42. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylan gününde sagat 24-de başlanýar we şertnamada göz öňünde tutulan möhletiň soňky gününde sagat 24-de gutarýar.

43. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) şu aşakdaky daşamalaryň görnüşleri göz öňünde tutulyp bilner:

1) ulagyň aýratyn görnüşi;

2) bir ulag resminamasy bilen ulaglaryň dürli görnüşleri (gönümel-garyşyk gatnaw);

3) bir gezekde daşalmagy;

4) kesgitli wagtda birnäçe gezek daşalmagy;

5) ýüküň barýan ähli ugry;

6) ýüküň barýan ugrunda ýoluň bir bölegi (aýry-aýry ýerleriň arasynda).

44. Ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylanda ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleglerini almak üçin bähbit görüjini bellemäge, şeýle hem ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykmazdan öň, öz garaýşyna görä, ony çalyşmaga haky bardyr.

45. Gymmat bahaly metallaryň, banknotlaryň, metal pullaryň we beýleki gymmatlyklaryň ätiýaçlandyryşynda ýerüsti daşama ýöriteleşdirilen bronirlenen ulagda, degişli gorag astynda amala aşyrylmalydyr, işgärleriň hemmesi ýaraglanan we baha berlen bolup, daşamalaryň gatnawlarynyň hemmesi öňünden ylalalaşylyp, kodlanmalydyr.

46. Kesgitli möhletiň dowamynda, birmeňzeş ýükleriň aýry tapgyrlarynyň meňzeş şertlerde yzygiderli ätiýaçlandyryşy ätiýaçlandyryjy bilen ätiýaçlandyrýanyň ylalaşygy boýunça bir ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) – baş ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) esasynda amala aşyrylyp bilner. Baş ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) düzümine girýän ýüküň her bir tapgyry boýunça ätiýaçlandyrýan şol ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) şertleşilen maglumatlary göz öňünde tutulan möhletde, eger ol göz öňünde tutmadyk bolsa, şol maglumatlar alnandan soň haýal etmän ätiýaçlandyryja yglan etmäge borçludyr.

47. Baş ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça ätiýaçlandyrylan halatynda taraplaryň ylalaşygy bilen, içinde ähli zerur maglumatlary bolan, ätiýaçlandyrýan tarapyndan tassyklanylan daşama resminamalary arza hökmünde hyzmat edip biler. Ätiýaçlandyrýanyň ýüz tutmasy boýunça ätiýaçlandyryjy baş ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) düzümine girýän ýüküň her bir tapgyry boýunça goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) bermäge borçludyr. Goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baş ätiýaçlandyryş şertnama (ätiýaçlandyryş şahadatnama) bilen deň gelmedik halatynda, goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ileri tutulýar.

48. Ätiýaçlandyrýan, töwekgelçiligiň derejesiniň düýpli üýtgemeleriniň ählisi, meselem ýüki ugratmagyň wagtynyň ep-esli gijikdirilmegi, ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) şertlendirilen ýa-da adaty ýoldan üýtgedilmegi, gatnawyň gijä goýulmagy, ýüküň gaýtadan ýüklenmeli, düşürmeli ýa-da eltilmeli, başga gämä gaýtadan ýüklenmeli ýeriniň üýtgedilmegi, ugradylyş usulynyň üýtgedilmegi we ş.m. barada dessine, olar özüne mälim bolan badyna ätiýaçlandyryja habar bermäge borçludyr.

49. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylandan soňky töwekgelçiligiň derejesinde bolup geçen we töwekgelçiligiň möçberini artdyrýan üýtgemeler ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryşyň şertlerini üýtgetmäge we goşmaça ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) tölemegi talap etmäge hukuk berýär. Eger ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş şertlerini üýtgetmek bilen ylalaşmasa ýa-da goşmaça ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) tölemekden boýun gaçyrsa, töwekgelçilikde üýtgeşmeleriň ýüze çykan pursatyndan başlap, ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) möhleti tamamlanýança galan wagt üçin ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) yzyna gaýtaryp bermek bilen ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) bes edilýär.

50. Ätiýaçlandyryş şertnamasyna üýtgeşmeler we goşmaçalar taraplaryň ylalaşygy boýunça ýazmaça görnüşde girizilýär.

51. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) şertli ýa-da şertsiz franşiza göz öňünde tutulyp bilner.

52. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça jogapkärçilik ugradyş ýerindäki ammardan daşamak üçin ýüküň alnan pursatyndan başlanýar we daşamagyň bütin dowamynda (geçirme edilýän, ýüküň täzeden ýüklenilýän wagtlary, şeýle hem geçiş we täzeden ýüklenilýän ýerindäki ammarlarda saklanylýan döwründe), tä ýük alyjynyň ammaryna eltip gowşurylýança ýa-da ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) görkezilen niýetlenen ýerindäki soňky ammaryna eltilýänça dowam edýär.

 

VIII.bap Gaýtadan ätiýaçlandyryş

 

53. Ätiýaçlandyryjynyň gaýtadan ätiýaçlandyrmak arkaly özüniň başga ätiýaçlandyryjyda (gaýtadan ätiýaçlandyryjyda) ätiýaçlandyryş boýunça borçnamalarynyň bir böleginiň ýapylmagyny üpjün etmäge haky bardyr.

Öz jogapkärçiliginiň bir bölegini başga birine berýän ätiýaçlandyryjy bilen şol jogapkärçiligi öz üstüne alýan ätiýaçlandyryjynyň (gaýtadan ätiýaçlandyryjynyň) arasyndaky gatnaşyklar gaýtadan ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen düzgünleşdirilýär. Şunda gaýtadan ätiýaçlandyrýanyň öňündäki borçnamalary doly möçberinde galýar.

Töwekgelçilikleri gaýtadan ätiýaçlandyrmak – Türkmenistanyň gaýtadan ätiýaçlandyryjylarynda ýa-da ätiýaçlandyryjylarynda, üsti dolunmadyk töwekgelçiligi gaýtadan ätiýaçlandyrmak bolsa, ätiýaçlandyryş işine döwlet gözegçilik barlagyny amala aşyrýan edara tarapyndan Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmak arkaly bellenilýän tertipde ätiýaçlandyryş işiniň daşary ýurt subýektlerinde geçirilýär.

Gaýtadan ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen bir hatarda ätiýaçlandyrýan bilen gaýtadan ätiýaçlandyryjynyň arasynda gaýtadan ätiýaçlandyrmagyň şertleri hakyndaky ylalaşyklar ýa-da ätiýaçlandyrýanyň talaplarynyň kadalaşdyrmagynyň tertibi hakynda, bähbit görüjileriň ätiýaçlandyryş pul möçberiniň tölegini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) amala aşyrmak boýunça gazanan ylalaşyklarynyň tassyklanylmagy hökmünde gaýtadan ätiýaçlandyryş babatda halkara durmuşynda we iş tejribesinde ulanylýan resminamalar ulanylýar.

Töwekgelçilik Türkmenistanyň çäginden daşyna gaýtadan ätiýaçlandyryşa berlen halatynda ätiýaçlandyryş şertleri we nyrhynyň möçberleri ätiýaçlandyryşyň halkara bazarynda töwekgelçilige baha bermegi nazara almak bilen, taraplaryň ylalaşmagy boýunça bellenilýär.

 

IX bap. Taraplaryň hukuklary we borçlary

 

55. Ätiýaçlandyrýanyň şulara hukugy bardyr:

1) ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşmazdan öň ätiýaçlandyryşyň kadalary we şertleri bilen tanyşmaga;

2) ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän döwründe taraplaryň ylalaşygy esasynda oňa üýtgetmeler girizmäge;

3) ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan ýagdaýynda ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) almaga;

4) ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ýitirilen ýa-da ýok edilen mahaly onuň öwezligini almaga.

56. Ätiýaçlandyrýan şu aşakdakylara borçludyr:

1) ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) bellenilen tertipde tölemäge;

2) ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda ätiýaçlandyrylan obýekt boýunça borçnamalara baha kesmek üçin özüne mälim möhüm ähmiýeti bolan ýagdaýlaryň ählisi barada, şeýle hem ätiýaçlandyrylan emläk bilen bolup geçen islendik düýpli özgeriş (oňa bolan eýeçilik hukugyny hem goşmak bilen), şonuň ýaly-da onuň zaýalanmak ýa-da ýok bolmak howpunyň artýanlygy barada ätiýaçlandyryja habar bermäge. Soňky ýagdaýda ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) möçberiniň köpeldilmegini talap etmäge ýa-da bir taraplaýyn tertipde ätiýaçlandyryş şertnamasyny bes etmäge haky bardyr;

3) ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryş şertnamasyny baglaşmazyndan öň we şertnamanyň hereket edýän döwründe ätiýaçlandyryş obýektine gözegçilik etmegine hukuk bermäge, şeýle hem ätiýaçlandyryş obýekti barasynda berýän maglumatlarynyň dogrulygyny üpjün etmäge;

4) ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy barada ätiýaçlandyryşyň kadalarynda ýa-da şertnamada göz öňünde tutulan möhletde habar bermäge;

5) ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň öňüni almaga we ol ýüze çykan ýagdaýynda şonuň netijesinde emele gelýän çykdaýjylary azaltmak boýunça  özüne bagly çäreleri görmäge;

6) ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) almak üçin ätiýaçlandyryja şu Kadalaryň altmyş dördünji böleginde görkezilen resminamalary goşmak bilen ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemek üçin ýazmaça arzany bermäge;

7) ätiýaçlandyryjynyň talap etmegi boýunça ätiýaçlandyryş halatynyň sebäpleri we getiren netijeleri, ýetirilen zyýanyň häsiýeti hem-de möçberi hakynda netije çykarmaga mümkinçilik berýän ähli maglumatlary we resminamalary bermäge;

8) ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyrýana ýetirilen zyýan üçin jogapkär adama regres talabyny bildirmek üçin bar bolan maglumatlary we resminamalary geçirmäge;

9) ätiýaçlandyryja ýok bolan ýa-da zaýalanan ýüküň aýratyn zaýalanan (ýitirilen) ýük orunlarynyň ýa-da aýry-aýry zeper ýetmeleriň bahasyny görkezmek bilen, teswirini bermäge;

10) ätiýaçlandyryja zaýalanan ýüki päsgelçiliksiz gözden geçirmeklige mümkinçilik bermäge, ätiýaçlandyryjynyň wekilleri tarapyndan gözden geçirilmegine çenli ätiýaçlandyryş halatyndan soň onuň bolan görnüşinde saklamaga (eger bu zeleliň möçberini azaltmak ýa-da onuň howpsuzlyk bähbitlerine ters gelmese).

Ätiýaçlandyryş kadalarynda ýa-da ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) ätiýaçlandyrýanyň başga borçlary hem göz öňünde tutulyp bilner.

57. Ätiýaçlandyryjynyň şulara hukugy bardyr:

1) ätiýaçlandyrýanyň habar beren maglumatlaryny barlamaga, şeýle hem olaryň ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) talaplaryny we şertlerini ýerine ýetirişlerine, ätiýaçlandyrylan ýüke gözegçilik etmäge (ýüküň barlygyny, daşamagyň we saklamagyň şertlerini barlamaga);

2) ätiýaçlandyryş halatyna degişli zerur resminamalary ätiýaçlandyrýandan almaga;

3) ätiýaçlandyrýanyň habar beren maglumatlarynyň ygtybarlylygyny kanunçylyga ters gelmeýän, özüne elýeterli islendik usul bilen barlamaga, şeýle hem olaryň ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) talaplaryny we şertlerini ýerine ýetirişlerine gözegçilik etmäge;

4) ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemegiň delillerine şübhe dörän halatynda ygtyýarly edaralardan goşmaça maglumatlar sorap almaga, bu şübheleriň tassyklanmasy ýa-da ýalana çykarylmasy anyklanýança onuň tölenmegini gaýra goýmaga;

5) ätiýaçlandyryş halatynyň özbaşdak derňewini geçirmäge, zeper ýeten ýüki gözden geçirişe gatnaşmaga we ätiýaçlandyryş halaty bilen ýetirilen ýitgileriň möçberini kesgitlemäge;

6) öz serişdeleriniň hasabyna ätiýaçlandyryş halatynyň sebäbini we ýetirilen zyýanyň möçberini anyklamak üçin garaşsyz bilermenleri çagyrmaga.

58. Ätiýaçlandyryjy şulara borçludyr:

1) ätiýaçlandyrýany ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşmazyndan öň ätiýaçlandyryşyň kadalary we şertleri bilen tanyş etmäge;

2) ätiýaçlandyrýan tarapyndan görlen çäreleriň netijesinde, şeýle hem ätiýaçlandyrýanyň çalşyrylmagy bilen baglanyşykly, ätiýaçlandyrylan emlägiň bahasy ýokarlanan mahaly ýa-da ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmak töwekgelçiliginiň peselmegi ýa-da onuň ýetirip biläýjek zyýanynyň möçberiniň üýtgemegi sebäpli, ätiýaçlandyrýanyň arzasy boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyeyş şahadatnamasyny) täzeden baglaşmaga;

3) ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahalynda ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) bellenilen möhletde ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemäge;

4) ätiýaçlandyryş işiniň barşynda özüne mälim bolan ätiýaçlandyrýanyň gizlin maglumatlaryny aýan etmezlige, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir.

Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) ätiýaçlandyryjynyň başga borçlary hem göz öňünde tutulyp bilner.

 

X bap. Ätiýaçlandyryjynyň jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagynyň we terrorçylygyň maliýeleşdirilmeginiň we köpçülikleýin gyryş ýaragynyň ýaýradylmagynyň maliýeleşdirilmeginiň öňüni almak boýunça borçlary

 

59. Ätiýaçlandyryjylar «Jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagyna, terrorçylygyň maliýeleşdirilmegine we köpçülikleýin gyryş ýaragynyň ýaýradylmagynyň maliýeleşdirilmegine garşy hereket etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda degişli çäreleri amala aşyrmalydyrlar, şeýle hem ygtyýarly döwlet edarasyna degişli maglumatlary bermelidirler.

 

XI bap. Ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahaly taraplaryň özara gatnaşygy

 

60. Ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykanda ätiýaçlandyrýan ýa-da onuň wekili şobada, ýöne 3 (üç) iş gününden gijä galman bu barada ätiýaçlandyryş halaty hakynda arzany (Ýükleri meýletin ätiýaçlandyryş Kadalara 4-nji goşundy) bermek bilen ätiýaçlandyryja habar bermeli we zeper ýeten ýüki halas etmek hem-de goramak üçin, şeýle hem günäkär tarapa regres hukugyny üpjün etmek üçin mümkin bolan ähli çäreleri görmeli.

61. Başgaça ylalaşyk ýok bolsa, ýüki halas etmek we gorap saklamak üçin, şeýle-de onuň geljekde zaýa bolmagynyň öňüni almak üçin edilen çykdajylaryň ählisini ätiýaçlandyrýan çekýär. Ätiýaçlandyryşyň şertlerine laýyklykda öwezini dolmaga degişli çykdajylary ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyrýan bilen ýitgi boýunça hasaplaşanda oňa töleýär.

62. Ýitginiň möçberi ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyrýanyň gatnaşmagynda kesgitlenilýär. Ylalaşylmadyk halatynda her bir tarap ýitgini kesgitlemek üçin seljermäniň geçirilmegini talap edip bilýär. Seljermäni geçirmek boýunça çykdajylar, ony geçirmegi talap eden tarap töleýär.

63. Ätiýaçlandyryjy, ätiýaçlandyryş halaty hakynda arzany alanyndan son, 7 (ýedi) günden gijä galman ýüküň ýok edilmegi, zaýalanmagy hakyndaky bellenen görnüşdäki ykrarhatyny (Ýükleri meýletin ätiýaçlandyryş Kadalara 5-nji goşundy) düzmäge borçludyr.

64. Ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) talap edende özüniň ätiýaçlandyrylan ýüke bolan bähbidini, ätiýaçlandyryş halatynyň bolandygyny we ýitgi boýunça özüniň talabynyň möçberini resminamalar esasynda subut etmäge borçludyr.

Şular esasy resminamalar hasaplanylýar:

1) ätiýaçlandyrylan ýüke emläk bähbidini subut etmek üçin: konosamentler, demir ýol, awto, awia ýanhatlary we beýleki daşaýyş resminamalary, hasap-fakturalar, eger-de bu resminamalaryň mazmuny boýunça ätiýaçlandyrýanyň ýüke ygtyýar etmäge hukugy bar bolsa;

2) fraht ätiýaçlandyrylanda: çarter - tapgyrlar we konosamentler;

3) ätiýaçlandyryş halatynyň bolandygyny subut etmek üçin:

a) deňiz ulag serişdesinde daşalanda – deňiz garşylyknamasy, gämi žurnalyndan göçurme we ätiýaçlandyryş halatynyň sebäplerini görkezmek bilen beýleki ykrarnamalar; gäminiň dereksiz ýiten halatynda: ugradyş portyndan çykan gäminiň ýola düşen wagty baradaky, şeýle hem gämini dereksiz ýiten diýip ykrar etmek üçin bellenilen möhletde niýetlenilen ýerine gelmändigi hakyndaky ähtibarly şahadatnamalar;

b) demir ýol ulag serişdesinde daşalanda – ýüküň ýüze çykan ýetmezçiligiň ýa-da zeper ýetirilendigi barada bellik edilen demir ýol ýanhatyň asyl nusgasy ýa-da tassyklanan nusgasy; demir ýol ulag serişdesiniň (ulag serişde birliginiň) dereksiz ýiten halatynda – ugradyş stansiýasynyň başlygyna ulag serişdäniň gelmändigi barada arzanyň nusgasy, stansiýa başlygynyň ýazmaça jogaby, şeýle hem demir ýol ulag serişdäni dereksiz ýiten diýip ykrar etmek üçin bellenilen möhletde niýetlenilen ýerine gelmändigi hakyndaky resminamaly tassyklanan maglumatlar;

ç) awto ulag serişdesinde daşalanda – bolup geçen ýol-ulag hadysasy barada PÝGG-dan kepilnama, teswirnama, administratiw kanuny bozulandygy barada karary, jenaýat iş gozgamak (gozgamagy ret edilendigi) hakynda kararyň nusgasy; awto ulag serişdesiniň dereksiz ýiten halatynda – ugradyş punktundan (ýerinden) çykan awto ulag serişdesiniň ýola düşen wagty baradaky, şeýle hem ony dereksiz ýiten diýip ykrar etmek üçin bellenilen möhletde niýetlenen ýerine gelmändigi hakyndaky ähtibarly resminamaly tassyklanan şahadatnamalar, awto ulag serişdesi ýitendigi barada Içeri işler Bölümine arzanyň nusgasy, jenaýat işini gozgamak barada kepilnama (eger arzanyň esasynda jenaýat işi gozgalsa);

d) howa ulagynda daşalanda – zyýan hakda bellikli awia ýanhatynyň asyl nusgasy, daşaýja ýazmaça talabyň nusgasy; howa gämisi dereksiz ýiten halatynda – ýiten howa gämisiniň gözlemesi bes edilendigi barada resmi beýannama.

 

XI bap. Ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) kesgitlemegiň we tölemegiň tertibi

 

65. Ýok bolan ýa-da zaýalanan ätiýaçlandyrylan ýüküň bahasyndan ugur alnyp ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) möçberi ätiýaçlandyryjy tarapyndan kesgitlenilýär.

Ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemeginiň aňryçäk möçberi ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça bellenilen ätiýaçlandyryş pul möçberi (jogapkärçiligiň çägi) bolup durýar.

66. Ätiýaçlandyryjynyň görkezmesi boýunça ýa-da gerekli çärelere edilen harajat, degişli çäreler şowsuz bolan halatlarynda hem ätiýaçlandyryjy tarapyndan tölenilmelidir.

67. Eger ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan pursatynda ätiýaçlandyrylan ýük boýunça başga-da ätiýaçlandyryş şertnamalary (ätiýaçlandyryş şahadatnamalary) hereket edýän bolsa, onda ýitgi boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) her bir ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyrylan ýüküň ätiýaçlandyryş pul möçberine deňeçerlikde paýlanylýar.

Ätiýaçlandyrýan şol bir ýük boýunça birnäçe ätiýaçlandyryjy bilen ýüküň bahasyndan ýokary ätiýaçlandyryş pul möçberine ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşan halatynda, şol ýük boýunça ätiýaçlandyrýanyň ähli ätiýaçlandyryjylardan alýan ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) möçberi ýüküň hakyky bahasyndan ýokary bolup bilmez.

Şunda her bir ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini), öz baglaşan ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberiniň, şu ätiýaçlandyrýanyň görkezilen ýüke baglaşan ähli ätiýaçlandyryş şertnamalary (ätiýaçlandyryş şahadatnamalary) boýunça umumy ätiýaçlandyryş pul möçberine deňeçer gatnaşygynda töleýär.

68. Ätiýaçlandyryjy ýitginiň ýagdaýlaryny, onuň häsiýetini we möçberini kesgitlemek üçin ätiýaçlandyryş halaty bolan ýere we ätiýaçlandyrýanyň we öz peýdasyna şertnama baglaşylan taraplaryň degişli resminamalaryna erkin aralaşyp bilmelidir.

Zerurlyk ýüze çykanda ýitginiň sebäplerini we möçberini kesgitlemek üçin şeýle seljermäni talap eden tarapyň hasabyna seljerme geçirilip bilner.

69. Tölemäge degişli bolan ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) möçberi aşakdaky ýaly kesgitlenilýär:

1) umumy awariýa, dereksiz ýiten ýa-da ýüküň bary ogurlanan ýagdaýynda – ýüküň ätiýaçlandyryş pul möçberiniň möçberinde;

2) umumy awariýa, dereksiz ýiten ýa-da ýüküň bölegi ogurlanan ýagdaýynda – şol ýüküň bölegine ätiýaçlandyryş pul möçberiniň möçberinde;

3) ýük zaýalanda – ýitirilen bahasynyň ýa-da ony dikeltmegiň çykdajylarynyň möçberinde. Dikeltmegiň çykdajylaryna materiallary, ätiýaçlyk şaýlary satyn almaga we abatlaýyş iş üçin hakyny bermek çykdajylary hasaba alynýar, ýöne ätiýaçlandyryş şertnama (ätiýaçlandyryş şahadatnama) baglaşylan pursatynda ýüküň hakyky, teswirine laýyk, bahasyndan ýokary bolmaly däl. Şunuň bilen birlikde diňe ätiýaçlandyryş halaty bilen bagly bolan çykdajylar hasaba alynýar.

70. Ýüküň bir bölegi ýitirilen halatynda ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberi ýitirilen ýüküň bahasynyň, ýüküň umumy bahasyna deňeçer gatnaşygyndaky ätiýaçlandyryş pul möçberiniň paýynda bellenilýär.

71. Ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) ätiýaçlandyrýana (bähbit görüjä) tölenilýär. Ätiýaçlandyrýan ýogalan ýagdaýynda, ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) bähbit görüji bellenmedik bolsa, onda ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) ätiýaçlandyrýanyň mirasdarlaryna tölenilýär.

Eger bir ätiýaçlandyryş halaty bilen birnäçe zyýan dörän bolsa, franşiza diňe bir gezek aýrylýar.

Şeýle hem ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) möhletlere bölünip tölenýän bolsa, ätiýaçlandyrýanyň tölemedik bölegi ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) möçberinden tutulyp alynýar.

72. Ätiýaçlandyrýan (bähbit görüji) tarapyndan ätiýaçlandyryş halatyna degişli ähli resminamalar berilenden soň, ätiýaçlandyryjy 30 (otuz) günüň dowamynda ätiýaçlandyrýana (bähbit görüjä) ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş owezini doluş tölegini) töleýär.

73. Ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan ýagdaýynda ýetirilen zyýan (zelel) ýa-da zeper üçin ätiýaçlandyrýanyň ýa-da üçünji bir şahsyň öňünde jogapkär adamdan gaýdymlaýyn (regres) talap etmek hukugy şol pul möçberiniň çäginde ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölän ätiýaçlandyryja geçýär.

Eger ätiýaçlandyrýan görkezilen şahsa talaplary bildirmekden ýa-da şol talaplaryň ýerine ýetirilmegini üpjün edýän hukuklaryndan boýun gaçyrsa, onda ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegleriniň ol şahsdan tutulyp alynjak bölegini tölemekden boşadylýar.

74. Eger ätiýaçlandyrýan (bähbit görüji) ýetirilen zyýan (zelel) üçin jogapkär şahsdan zyýanyň (zeleliň) öwezini doluş tölegini doly alan bolsa, onda ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini amala aşyrmakdan boşadylýar. Günäkär şahs tarapyndan zyýanyň (zeleliň) öwezi bölekleýin dolunan ýagdaýynda ätiýaçlandyryjy, onuň günäkär şahsdan alan pul möçberini hasaba almak bilen, ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini geçirýär.

75. Ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) nagt ýa-da nagt däl görnüşinde tölenýär.

76. Eger ätiýaçlandyrylan ýük üçin tölenen ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) ätiýaçlandyryş pul möçberinden ýokary geçmeýän bolsa, onda ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereketi onuň gutarýan senesine çenli dowam edýär, şunda ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiligi ätiýaçlandyryş pul möçberi bilen tölenen ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) tapawudynyň möçberinde kesgitlenýar.

 

VII.bap Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyň) bes edilmegi

 

77. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:

1) hereket edýän möhleti geçende;

2) ätiýaçlandyryjy tarapyndan şertnama boýunça borçnamalar doly möçberde ýerine ýetirilende;

3) şertnamada bellenilen möçberlerde we möhletlerde ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) tölenilmedik ýagdaýynda;

4) ätiýaçlandyrýan şahsy tarap aradan çykanda, (ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça onuň hukuklarynyň we borçlarynyň kanun esasynda mirasdaryna ýa-da başga şahslara geçen ýagdaýy muňa degişli däldir);

5) ätiýaçlandyrýan ýuridik şahsyň işi togtadylanda, bes edilende ýa-da ol ýatyrylanda, onuň ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça hukuklarynyň we borçlarynyň hukuk oruntutaryna geçmegi muňa degişli däl;

6) ätiýaçlandyrýan tarapyndan şu Kadalarda göz öňünde tutulan borçlary berjaý edilmedik ýagdaýynda;

7) ätiýaçlandyrylan ýüküň ätiýaçlandyryş halatyna degişli bolmadyk sebäpleriň netijesinde ýok bolmagynda.

Eger şertnamada bu göz öňünde tutulan bolsa, ätiýaçlandyrýanyň ýa-da ätiýaçlandyryjynyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) möhletinden öň bes edilip bilner.

Ätiýaçlandyrýanyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) möhletinden öň bes edilen halatynda ätiýaçlandyryjy şertnamanyň tamamlanmadyk möhleti üçin ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny), edilen çykdajylary aýyrmak bilen, oňa gaýtaryp berýär. Şunda, eger ätiýaçlandyrýanyň talaby ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş kadalarynyň bozulmagy bilen şertlendirilen bolsa, onda ol ätiýaçlandyrýana onuň ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) dolulygyna gaýtaryp berýär.

Ätiýaçlandyryjynyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) möhletinden öň bes edilende, ol ätiýaçlandyrýana onuň tölän ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) dolulygyna gaýtaryp berýär. Şunda, eger ätiýaçlandyryjynyň talaby ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş kadalarynyň bozulandygy bilen şertlendirilen bolsa, onda ol ätiýaçlandyrýana şertnamanyň tamamlanmadyk möhleti üçin ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny), edilen çykdajylary aýyrmak bilen, oňa gaýtaryp berýär.

78. Ätiýaçlandyrýanyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) möhletinden öň bes edilen halatynda, ýöne ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ýitirilen ýa-da ýok edilen bolsa, onda ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryjydan öwezligini talap edip biler. Öwezlik berlenden soň ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) möhletinden öň bes edilip bilner.

Ähli ýagdaýlarda öwezlik bermek boýunça çykdajylary ätiýaçlandyrýan çekýär. Öwezlik berlenden soň ýitirilen ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ätiýaçlandyryjynyň buýrugy bilen hakyky däl diýlip hasap edilýär we ýitirilen ýa-da ýok edilen ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça hiç bir ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) tölenilmeýär diýip görkezilýär. Bu barada ätiýaçlandyryjy degişli guramalara habar edip biler.

 

XIII bap. Ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginden

boýun gaçyrylmagy

 

79. Ätiýaçlandyryş halaty şu aşakdaky ýagdaýlar netijesinde bolup geçen halatynda, ätiýaçlandyrjy ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemekden ýüz döndermäge haklydyr:

1) ätiýaçlandyrýanyň ýa-da öz peýdasyna ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylan adamyň ätiýaçlandyryş halatynyň gelip ýetme töwekgelçiliginiň artmagyna gönükdirilen bilkastlaýyn hereketleri netijesinde. Görkezilen kada raýatlyk borjunyň ýerine ýetirilmegi ýa-da ömri, saglygy, abraýy we mertebäni goramak bilen baglanyşykly hereketler babatda ulanylmaýar;

2) ätiýaçlandyrýan ýa-da ätiýaçlandyrýanyň işgärleri tarapyndan bilkastlaýyn jenaýat edilip, şol jenaýatlar üçin olar jenaýat jogapkärçiligine çekilende we iş kesilende;

3) ätiýaçlandyrýan ýa-da ätiýaçlandyrýanyň işgärleri hereketlerini alkogol, neşe ýa-da başga hili zäherlenme serhoşlygy ýagdaýynda amala aşyranda;

4) ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryşyň ýagdaýlary barada görnetin ýalan maglumatlar habar berlende, eger ýagdaýlaryň gizlenilmegi ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy bilen baglanyşykda durýan bolsa;

5) ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy barada öz wagtynda (üç iş günüň dowamynda) habar bermese we şonuň netijesinde ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy derňew, kazyýet we beýleki edaralaryň resminamalary bilen tassyklanmasa ýa-da zyýanyň möçberini, ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň sebäbini anyklamak mümkin bolmasa.

80. Eger ätiýaçlandyrýan (bähbit görüji) zyýanyň (zeleliň) öňüni almak ýa-da möçberini azaltmak üçin göwnejaý we özüne elýeterli bolan çareleri bilkastlaýyn görmänligi netijesinde zyýan (zelel) ýetirilen bolsa, ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyrýanyň ýa-da bähbit görüjiniň hereketleriniň alyp baran zyýanyna (zeleline) deň derejede ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemekden boýun gaçyrmaga haklydyr.

81. Ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemekden boýun gaçyrylanda, onda ätiýaçlandyryjy bu barada ätiýaçlandyrýana (bähbit görüjä) boýun gaçyrmagyň sebäbini görkezmek bilen 15 (on bäş) günüň dowamynda ýazmaça habar berýär.

 

XIV bap. Jedelleriň çözülişi

 

82. Ätiýaçlandyryş babatyndaky gatnaşyklarda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.