Fiziki şahslara degişli mallaryň meýletin ätiýaçlandyryş Kadalary

21.09.2022

Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş

guramasynyň baş direktorynyň

2022-nji ýylyň «18» noýabrynda

çykaran 89-e buýrugy bilen tassyklanyldy

Fiziki şahslara degişli mallaryň meýletin

ätiýaçlandyryş Kadalary

I bap. Umumy düzgünler

1. Fiziki şahslara degişli mallaryň meýletin ätiýaçlandyryş Kadalary (mundan beýläk – Kadalar) Türkmenistanyň Raýat kodeksine, «Ätiýaçlandyryş hakynda», «Weterinariýa işi hakynda» Türkmenistanyň Kanunlaryna, «Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň meseleleri hakynda» Türkmenistanyň Prezidentiniň 2020-nji ýylyň 27-nji fewralynda çykaran 1684-nji karary bilen tassyklanan, Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy hakynda Düzgünnama we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda işlenilip taýýarlanyldy.

2. Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy we onuň garamagyndaky döwlet ätiýaçlandyryş guramalary (mundan beýläk – ätiýaçlandyryjy) şu Kadalaryň esasynda Türkmenistanyň raýatlary, Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan daşary ýurtly raýatlar we raýatlygy bolmadyk adamlar (mundan beýläk – ätiýaçlandyrýan) bilen fiziki şahslara degişli mallary meýletin ätiýaçlandyryş şertnamalaryny (mundan beýläk – ätiýaçlandyryş şertnamasy) baglaşýarlar.

3. Ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda göz öňünde tutulan ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) boýunça ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyrýana ätiýaçlandyryş şertnamasynda bellenen ätiýaçlandyryş pul möçberiniň çäklerinde ätiýaçlandyryş halaty sebäpli ýetirilen zyýanyň öwezini dolmaga borçludyr.

4. Şu Kadalaryň maksatlary üçin aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

1) bähbit görüji – ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda ätiýaçlandyryş pul möçberini ýa-da ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini almaga hukugy bolan fiziki şahs;

2) ätiýaçlandyrýan – ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tarapy bolup durýan, ätiýaçlandyryş gatanjyny (ätiýaçlandyryş baýragyny) töleýän we ätiýaçlandyryş obýektini ätiýaçlandyrmakda ätiýaçlandyryş bähbidine eýe bolan kämillik ukyply fiziki şahs;

3) ätiýaçlandyryjy - ätiýaçlandyryş şertnamasynyň tarapy bolup durýan we ätiýaçlandyryş işini amala aşyrmak üçin degişli ygtyýarnamasy bolan döwlet ätiýaçlandyryş guramalary, ol ätiýaçlandyryş şertnamasynda göz öňünde tutulan ätiýaçlandyryş ýagdaýy (halaty) ýüze çykanda ätiýaçlandyryş şertnamasynda ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan tertipde ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemäge borçly bolup durýar;

4) ätiýaçlandyryş halaty – ätiýaçlandyryş şertnamasynyň hereket edýän möhletiniň dowamynda ýüze çykan ýa-da dörän we bu şertnama laýyklykda ätiýaçlandyrýana, bähbit görüjä ätiýaçlandyryş pul möçberini ýa-da ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini tölemek üçin esas bolup durýan waka ýa-da ýagdaý;

5) ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi – ätiýaçlandyryş şertnamasyna laýyklykda ätiýaçlandyryş ýagdaýy ýüze çykanda ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyrýana töleýän pul öwezini dolmasy;

6) ätiýaçlandyryş pul möçberi – ätiýaçlandyryş şertnamasynda bellenilen ätiýaçlandyryş ýagdaýy ýüze çykanda, ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) we ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberinden ugur alnyp bellenilýän ätiýaçlandyrylan töwekgelçilikleri (jogapkärçiligi) boýunça pul möçberinde beýan edilen borçnamasy;

7) ätiýaçlandyryş şahadatnamasy – ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyrýana berilýän, ätiýaçlandyryş şertnamasynyň baglaşylandygyny tassyklaýan resminama;

8) ätiýaçlandyryş şertnamasy – ätiýaçlandyryjy bilen ätiýaçlandyrýanyň arasynda baglaşylan şertnama, oňa laýyklykda belli bir wakalar (ätiýaçlandyryş halatlary) ýüze çykanda ätiýaçlandyryjylar tarapyndan ätiýaçlandyrylan pul möçberleriniň we ätiýaçandyryş öwezini doluş töleginiň tölenmeginiň ýa-da şertnamada görkezilen başga bir hereketiň ýerine ýetirilmeginiň maksady bilen, ätiýaçlandyryjylara töleýän ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) hasabyna fiziki şahslaryň emläk bähbitleriniň goramagynyň tertibi we şertleri bellenilýär;

9) sanly hyzmatlar - elektron maglumat ulgamlaryndan, maglumat- telekommunikasiýa torlaryndan we elektron amallardan peýdalanmak arkaly edilýän hyzmat;

10) franşiza – umumy zyýanyň bir bölegi, onuň öweziniň dolunmagy ätiýaçlandyrýanyň doly jogapkärçiliginde galýar we ätiýaçlandyryş şertnamasy baglaşylanda ätiýaçlandyryş pul möçberine degişlilikde göterimde ýa-da tükeniksiz ululykda kesgitlenilýär. Şertli franşiza bellenilende ätiýaçlandyryjy franşizanyň möçberinden geçmeýän zyýanyň öwezini dolmakdan boşadylýar we eger zyýanyň möçberi franşizadan ýokary bolsa, onda ol zyýany doly töleýär. Şertsiz franşiza bellenilen mahalynda ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçiligi franşizanyň zyýandan aýrylan möçberi bilen kesgitlenilýär;

11) weterinariýa resminamalary – haýwanlar, olaryň ýerleşýän ýerleri, olaryň önümleri barada, ýurdumyzda öndürilýän, Türkmenistana getirilýän, onyň çäginden daşyna çykarylýan, Türkmenistanyň çäginden üstaşyr geçirilýän gelip çykyşy haýwanlardan bolan weterinariýa gözegçiligine degişli önümleriň hilini tassyklaýan we kepillendirýän, weterinar hünärmenleri tarapyndan bellenilen tertipde berilýän kepilnamalar, netijenamalar we güwänamalar;

12) karantin – ýokanç keselleriň ýaýramagynyň öňüni almaga gönükdirilen hem-de ilatyň, ulag serişdeleriniň, ýükleriň, harytlaryň we haýwanlaryň hereket etmegini çäklendirýän administratiw, weterinariýa çäreleri;

5. Ätiýaçlandyryş şertnamasy boýunça ätiýaçlandyryş goragy diňe Türkmenistanyň çägine degişlidir.

6. Ätiýaçlandyryş şertnamalary (mundan beýläk – ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy)) şu Kadalaryň talaplaryna laýyklykda baglaşylýar, ýöne taraplaryň ylalaşygy boýunça şertnamanyň aýry-aýry bölümlerinde, Türkmenistanyň kanunçylygyna ters gelmeýän başga şertleri bolup biler.

II bap. Ätiýaçlandyryşyň obýekti

7. Şu Kadalaryň esasynda baglaşylýan ätiýaçlandyryş şertnamalary (ätiýaçlandyryş şahadatnamalary) boýunça şu aşakdakylar ätiýaçlandyryş obýektleri bolup durýar:

1) 6 aýdan uly ýaşyndaky iri şahly mallar;

2) 1 ýaşdan ýokary bolan atlar, düýeler;

3) 6 aýdan uly bolan goýunlar, geçiler we doňuzlar;

4) 6 aýdan uly bolan öý guşlary.

III bap. Ätiýaçlandyryş töwekgelçilikleri we ätiýaçlandyryş halatlary

8. Ýüze çykmagynyň ähtimallyk we tötänlik alamatlaryna eýe bolan, ýüze çykan halatynda ätiýaçlandyryş geçirilýän çak edilýän wakanyň ýüze çykma mümkinçiligi ätiýaçlandyryş töwekgelçiligi bolup durýar.

9. Fiziki şahslara degişli mallaryň meýletin ätiýaçlandyryşy şu aşakdakylar ätiýaçlandyryş halatlary netijesinde mallaryň ýok bolmagyndan ýa-da olara zyýan ýetmeginden geçirilýär:

1) keseller, kesel sebäpli mundan beýläk maly ulanmak mümkinçiligini aýyrýan weterinariýa gullugynyň hünärmeniniň görkezmesi boýunça mejbury öldürmek ýa-da ýok etmek;

2) tebigy betbagtçylyklar (ýer titreme, suw alma, opurylma, gaý, tupan, doňaklyk, ýangyn, partlaýyş, ýyldyrym urmak);

3) betbagtçylykly hadysalar (haýwanlaryň topulmagy, zäherli otlardan, maddalardan, ýylanyň çakmagyndan, zäherli mör-möjeklerden birden zäherlenmek, dere gaçmagy, ulag serişdesiniň aşagyna düşmegi, bogulmak, elektrik togunyň täsiri, gün ýa-da ýylylyk urgysy we beýleki betbagtçylykly hadysalar);

4) mejbury öldürmek halatyna, eger mal bilen betbagtçylykly hadysa bolan bolsa we oňa ölüm abanan bolsa.

IV bap. Ätiýaçlandyryş pul möçberi

10. Ätiýaçlandyryş pul möçberi ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) baglaşylýan pursatyndaky şonuň ýaly mallaryň hakyky bahasyndan ýa-da bazar bahasyndan ýa-da bilermenleriň berýän bahasyndan ugur alnyp taraplaryň ylalaşmagy boýunça kesgitlenilýär.

11. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) kesgitlenen ätiýaçlandyryş pul möçberi mallaryň ätiýaçlandyrylan bahasyndan ýokary geçýän bolsa, onda ätiýaçlandyryş şertnamanyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamanyň) ätiýaçlandyryş pul möçberiniň mallaryň ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylan pursatyndaky hakyky bahasyndan ýokary geçýän bölegi hakyky däl diýlip hasap edilýär.

12. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) şertlerinde başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ätiýaçlandyryşyň pul möçberi mallaryň ätiýaçlandyrylan bahasyndan pes bolsa, ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň möçberi ätiýaçlandyryş pul möçberiniň mallaryň ätiýaçlandyrylan bahasyna bolan gatnaşygyna deňeçerlikde kemelýär.

13. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi tölenenden soň, ätiýaçlandyryş şertnamada (ätiýaçlandyryş şahadatnamada) görkezilen möhletiň ahyryna çenli ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) şertleşilen ätiýaçlandyryş pul möçberi bilen ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegleri tölenen pul möçberiniň arasyndaky tapawudyň möçberinde güýjüni saklaýar.

V bap. Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) hasaplamagyň we tölemegiň tertibi

14. Ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ätiýaçlandyryş töwekgelçiliginiň görnüşine, ätiýaçlandyryşyň möhletine we ätiýaçlandyryş pul möçberine, ätiýaçlandyryş nyrh möçberine laýyklykda bellenilýar.

15. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) 1 (bir) ýyldan az möhlete baglaşylan ýagdaýynda, ýyllyk ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) möçberi 365-366 güne bölünýär we degişli ätiýaçlandyryşa alynýan günleriň sanyna köpeltmek arkaly ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) hasaplanyp çykarylýar.

Eger ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) 1 (bir) ýyldan köp möhlete baglaşylýan bolsa, onda bir ýyl üçin ätiýaçlandyryş gatanjy (ätiýaçlandyryş baýragy) doly ýyl hökmünde tölenilýär, aýlar bolsa şu kadalaryň (on bäşinji böleginiň birinji tesimine) laýyklykda hasaplama çykarylyp goşulýar.

Hasaplaşygyň şolar ýaly usuly ätiýaçlandyryş pul möçberi köpelende ýa-da ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) tölenileninden soň ätiýaçlandyryş pul möçberini öňki möçberinde dikeltmek maksady bilen goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylanda hem ulanyp ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) hasaplanyp çykarylýar.

16. Ätiýaçlandyryş şertnamasy 1 (bir) ýyldan az möhlete baglaşylanda ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ätiýaçlandyryşyň ähli möhleti üçin bir wagtda tölenýär.

17. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) 1 (bir) ýyl we ondan köp möhletde baglaşylan mahaly, ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) möhletlere bölüp tölemäge hukugy bardyr: 50 (elli) göterimi ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylanda, 50 (elli) göterimi ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) hereket edip başlandan soň, üç aýdan gijä galman tölenýär.

Eger-de ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) birnäçe ýyla baglaşylan bolsa ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) her ýyl üçin töläp biler.

Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) tölemegiň möhletleri we şertleri ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) görkezilýär.

18. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) bilen başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ätiýaçlandyryş pul möçberiniň bellenen pul birliginde tölenilýär.

19. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) möhlete bölünen ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) öz wagtynda tölenmese ätiýaçlandyryjy öz borçlaryndan boşadylýar.

20. Ätiýaçlandyryjy bilen ätiýaçlandyrýanyň ylalaşygy boýunça ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) düzüminde onuň gaýtarylyp berilýän bölegi göz öňünde tutulyp bilner, ol ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykmadyk ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän möhleti tamamlanandan soň ätiýaçlandyrylýana gaýtarylyp berilýär. Ätiýaçlandyryş gatanjyndan (ätiýaçlandyryş baýragyndan) gaýtarylyp berilmeli möçberi 5 (bäş) göterime çenli ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) görkeziliýär.

VI bap. Ätiýaçlandyryş nyrhyny kesgitlemegiň tertibi we ätiýaçlandyryş

nyrhynyň möçberi

21. Ätiýaçlandyryş nyrhy bir ýyldan ugur alnyp kesgitlenen we bir ýyllyk ätiýaçlandyryş nyrh möçberlerine (şu kadalaryna 1-nji goşundy) laýyklykda ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylanda ätiýaçlandyryjy tarapyndan kesgitlenilýär.

22. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylanda mallaryň saklanyş şertlerine, semizligine we malyň beýleki gymmatyny häsiýetlendirýän şertlere, şeýle hem ätiýaçlandyryşyň anyk şertlerine baglylykda ätiýaçlandyryş nyrh möçberlerine peseldiji ýa-da ýokarlandyryjy koeffisiýentler ulanylyp bilner.

23. Peseldiji ýa-da ýokarlandyryjy koeffisiýent ulanylan mahaly, ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) görkezilmeli.

VII bap. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) baglaşylmagynyň tertibi we hereket edýän möhleti

24. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) taraplaryň ylalaşmagy boýunça 1 (bir) ýyldan az möhlete, 1 (bir) ýyla we ondan köp möhlete baglaşylýar.

25. Ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşylmak barada ýazan arzasy (şu kadalaryna 2-nji goşundy) ýa-da sanly hyzmatlar arkaly elektron görnüşinde ýüz tutmasy esasynda ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylyp biliner.

26. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ätiýaçlandyrýanyň eýeçiliginde bolan Kadanyň 7-nji böleginde görkezilen ýaşyndaky mallaryň görnüşleri bilen baglaşylyp bilner. Munda, bir görnüşe degişli we ýaşlary deň bolan mallar şol bir ätiýaçlandyryş pul möçberine ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşylýar.

Ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşylmazyndan öň ätiýaçlandyryjy şahsy barlag arkaly mallaryň saglyk ýagdaýlary boýunça ätiýaçlandyryşa kabul edilip bilinjekmi, ýa-da şol ýerde karantin bellenilmändigini anyklamaga degişli.

27. Ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşylanda howpuň ýa-da ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy üçin düýpli ähmiýeti bolan, özüne mälim bolan ähli ýagdaýlary barada ätiýaçlandyryja ýazmaça habar bermelidir. Ätiýaçlandyryjynyň ätiýaçlandyryş şertnamadan (ätiýaçlandyryş şahadatnamadan) birtaraplaýyn ýüz öwürmegine ýa-da ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) möçberiniň köpeldilmegine täsir edip biljek ýagdaýlar düýpli ýagdaýlar bolup durýar.

28. Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän döwründe ätiýaçlandyrýana töwekgelçilik derejesinde bolup geçen haýsydyr bir düýpli üýtgemeler ýa-da özüniň netijeleri bilen bagly ätiýaçlandyryjynyň jogapkärçilik möçberini artdyrýan üýtgemeler belli bolsa, iň gysga möhletlerde bu üýtgemeler barada ätiýaçlandyryja ýazmaça habar bermek ätiýaçlandyrýanyň borjy bolup durýar.

29. Eger ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşylanyndan soň ýüze çykan howpuň artmagy hakynda habary 1 (bir) aýyň dowamynda habar bermese, ätiýaçlandyryjynyň 1 (bir) aýlyk möhleti berjaý etmek bilen ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) bozmaga ýa-da degişlilikde ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) artdyrmagy talap etmäge haky bardyr.

Eger ätiýaçlandyrýan howpuň artmagyny bilkastlaýyn döretse, ätiýaçlandyryjy 1 (bir) aýlyk möhleti berjaý etmezden ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) bozup biler. Bir aýlyk möhleti habar bermek borjunyň bozulandygy hakynda ätiýaçlandyryja mälim bolan pursatyndan başlanýar.

30. Ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ýa-da onuň birinji bölegi tölenilen pursatynda ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyrýana öz aralarynda ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) baglaşylandygyny tassyklaýan Fiziki şahslara degişli mallaryň meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) (şu kadalara 3-nji goşundy) gowşurýar.

Ätiýaçlandyryş gatançlaryň (ätiýaçlandyryş baýraklaryň) tölenilen pursaty, diýip hasaplanýar:

1) nagt däl görnüşinde tölenilende, ätiýaçlandyryjynyň hasaplaşyk hasabyna gelip gowşan güni;

2) nagt görnüşinde tölenilende, ätiýaçlandyryja ýa-da onuň wekiline tölenilen güni.

31. Ätiýaçlandyrýanyň ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşylanda ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) almak üçin bähbit görüjini bellemäge, şeýle hem ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykmazdan öň, öz garaýşyna görä ony çalyşmaga haky bardyr.

Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) bähbit görüji görkezilen bolsa, şonda şu kadalarda görkezilen ätiýaçlandyrýana degişli we ätiýaçlandyryş halatyň ýüze çykmagy bilen bagly borçnamalar bähbit görüjä hem degişlidir.

32. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) şertli ýa-da sertsiz franşiza göz öňünde tutulyp bilner.

33. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän möhleti (başlanýan senesi-şertnama baglaşylan güni sagat 24-de we tamamlanýan senesi-möhletiniň iň soňky güni sagat 24-de).

34. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) güýje girmeginiň senesi we şertleri görkezilýär.

Eger mallar ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereketi başlamaka ölseler, olar üçin alynan ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) ätiýaçlandyrýana gaýtarylyp berilýär.

Eger ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän döwründe ätiýaçlandyrýanyň eýeçiliginden çykan malyň ýerine bu görnüşe degişli mal gelen bolsa onda bu mal çykan malyň ätiýaçlandyrylan ätiýaçlandyryş pul möçberinde ätiýaçlandyrylan hasap edilýär.

35. Goşmaça ätiýaçlandyryşa kabul edilýän mallar boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ätiýaçlandyrýanyň islegine görä aýratyn we/ýa-da goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) resmileşdirilip biler.

Eger hereket edýän ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) döwründe malyň hakyky bahasy ýokarlanan ýagdaýynda (malyň bahasy ýokarlanandygy barada degişli edara tarapyndan berlen resminamananyň esasynda tassyklanylýar), ätiýaçlandyrýan goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşyp biler.

Eger goşmaça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşanda hereket edýän möhleti esasy ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) möhletiniň ahyryna çenli galan döwre goşmaça ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) tölemegi bilen baglaşylyp biler.

36. Şu aşakdaky mallar boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylmaýar:

1) ýokanç keseller sebäpli adatdan daşary ýagdaý (karantin) girizilen hojalyklarda, sebitlerde ýa-da şeýle keselleriň howp salýan ýerlerinde, ýöne keseliň bu görnüşi kabul etmeýän mallardan başga;

2) eger mallar keselli, şikesli, hor, dogrumdan öňki ýa-da soňky ýagdaýda bolsa, şeýle hem mallaryň soňky bruselýoz ýa-da inçekesel bilen kesellemekleri boýunça geçirilen barlagda, kesel ýüze çykarylan bolsa.

VIII bap. Töwekgelçilikleri gaýtadan ätiýaçlandyryş

37. Ätiýaçlandyryjynyň gaýtadan ätiýaçlandyrmak arkaly özüniň başga ätiýaçlandyryjyda (gaýtadan ätiýaçlandyryjyda) ätiýaçlandyryş boýunça borçnamalarynyň bir böleginiň ýapylmagyny üpjün etmäge haky bardyr.

Öz jogapkärçiliginiň bir bölegini başga birine berýän ätiýaçlandyryjy bilen şol jogapkärçiligi öz üstüne alýan ätiýaçlandyryjynyň (gaýtadan ätiýaçlandyryjynyň) arasyndaky gatnaşyklar gaýtadan ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen düzgünleşdirilýär. Şunda gaýtadan ätiýaçlandyrýanyň öňündäki borçnamalary doly möçberinde galýar.

Töwekgelçilikleri gaýtadan ätiýaçlandyrmak - Türkmenistanyň gaýtadan ätiýaçlandyryjylarynda ýa-da ätiýaçlandyryjylarynda, üsti dolunmadyk töwekgelçiligi gaýtadan ätiýaçlandyrmak bolsa, ätiýaçlandyryş işine döwlet gözegçilik barlagyny amala aşyrýan edara tarapyndan Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmak arkaly bellenilýän tertipde ätiýaçlandyryş işiniň daşary ýurt subýektlerinde geçirilýär.

Gaýtadan ätiýaçlandyryş şertnamasy bilen bir hatarda ätiýaçlandyrýan bilen gaýtadan ätiýaçlandyryjynyň arasynda gaýtadan ätiýaçlandyrmagyň şertleri hakyndaky ylalaşyklar talaplarynyň kadalaşdyrmagynyň tertibi hakynda, bähbit görüjileriň ätiýaçlandyryş pul möçberiniň tölegini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) amala aşyrmak boýunça gazanan ylalaşyklarynyň tassyklanylmagy hökmünde gaýtadan ätiýaçlandyryş babatda halkara durmuşynda we iş tejribesinde ulanylýan resminamalar ulanylýar.

Töwekgelçilik Türkmenistanyň çäginden daşyna gaýtadan ätiýaçlandyryşa berlen halatynda ätiýaçlandyryş şertleri we nyrhynyň möçberleri ätiýaçlandyryşyň halkara bazarynda töwekgelçilige baha bermegi nazara almak bilen, taraplaryň ylalaşmagy boýunça bellenilýär.

IX bap. Ätiýaçlandyryjynyň borçlary we hukuklary

38. Ätiýaçlandyryjy şu aşakdakylara borçludyr:

1) ätiýaçlandyrýany ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşmazyndan öň ätiýaçlandyryşyň kadalary we şertleri bilen tanyş etmäge;

2) ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahalynda ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) bellenilen möhletde ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemäge;

3) ätiýaçlandyryş işiniň barşynda özüne mälim bolan ätiýaçlandyrýanyň, we bähbit görüjiniň gizlin maglumatlaryny aýan etmezlige, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir.

Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) ätiýaçlandyryjynyň başga borçlary hem göz öňünde tutulyp bilner.

39. Ätiýaçlandyryjynyň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) ätiýaçlandyrýanyň habar beren maglumatlarynyň ygtybarlylygyny kanunçylyga ters gelmeýän, özüne elýeterli islendik usul bilen barlamaga, şeýle hem olaryň ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) talaplaryny we şertlerini ýerine ýetirişlerine gözegçilik etmäge;

2) ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemegiň delillerine şübhe dörän halatynda ygtyýarly edaralardan goşmaça maglumatlar sorap almaga, bu şübheleriň tassyklanmasy ýa-da ýalana çykarylmasy anyklanýança onuň tölenmegini gaýra goýmaga;

3) ätiýaçlandyrýanyň razylygyna garamazdan, ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň ýagdaýlaryny hem-de sebäplerini we/ýa-da ýetirilen zyýanyň möçberini anyklamak boýunça çäreleri görmäge;

4) ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan mahaly ätiýaçlandyrýandan ätiýaçlandyryş halatynyň sebäbini kesgitlemek üçin zerur bolan islendik maglumatlary talap etmäge;

5) ätiýaçlandyryja düýpli ýagdaýlar barada habar berilmese ýa-da ätiýaçlandyrýan düýpli ýagdaý hakynda habar bermekden bilkastlaýyn boýun gaçyrsa, ol ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşmakdan boýun gaçyryp biler;

6) düýpli ýagdaýlar hakyndaky habarda nädogry maglumatlar bar bolsa, şeýle halatda hem ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşmakdan boýun gaçyryp biler.

X bap. Ätiýaçlandyrýanyň borçlary we hukuklary

40. Ätiýaçlandyrýan şu aşakdakylara borçludyr:

1) ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) bellenilen tertipde tölemäge;

2) ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy barada ätiýaçlandyryşyň kadalarynda we ätiýaçlandyryş şertnamada (ätiýaçlandyryş şahadatnamada) göz öňünde tutulan möhletde habar bermäge;

3) ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň öňüni almaga we ol ýüze çykan ýagdaýynda şonuň netijesinde emele gelýän çykdajylary azaltmak, onuň möçberini anyklamak boýunça mümkin bolan we maksada laýyk ähli çäreleri görmäge;

4) özüne mälim bolan, ätiýaçlandyryş töwekgelçiligine baha bermek üçin düýpli ähmiýeti bolan ähli ýagdaýlar barada maglumatlary ätiýaçlandyryja bermäge we mundan beýläk-de ätiýaçlandyryş töwekgelçiligindäki islendik üýtgeşmeler hakynda ätiýaçlandyryja habar bermäge;

5) ätiýaçlandyryja onuň talap etmegi boýunça ätiýaçlandyryş halatynyň sebäpleri we getiren netijeleri, ýetirilen zyýanyň häsiýeti hem-de möçberi hakynda netije çykarmaga mümkinçilik berýän ähli maglumatlary we resminamalary bermäge;

6) ýetirilen zyýanyň möçberini kesgitlemäge ätiýaçlandyryjynyň gatnaşmagyny üpjün etmäge;

Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) ätiýaçlandyrýanyň başga borçlary hem göz öňünde tutulyp bilner.

41. Ätiýaçlandyrýanyň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşmazdan öň ätiýaçlandyryşyň kadalary we şertleri bilen tanyşmaga;

2) ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) hereket edýän döwründe taraplaryň ylalaşygy esasynda oňa üýtgetmeler girizmäge;

3) ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan ýagdaýynda ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) almaga;

4) ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ýitirilen ýa-da ýok edilen mahaly onuň öwezligini almaga.

XI bap. Ätiýaçlandyryjynyň jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagynyň we terrorçylygyň maliýeleşdirilmeginiň we köpçülikleýin gyryş ýaragynyň ýaýradylmagynyň maliýeleşdirilmeginiň

öňüni almak boýunça borçlary

42. Ätiýaçlandyryjylar “Jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagyna, terrorçylygyň maliýeleşdirilmegine we köpçülikleýin gyryş ýaragynyň ýaýradylmagynyň maliýeleşdirilmegine garşy hereket etmek hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda degişli çäreleri amala aşyrmalydyrlar, şeýle hem ygtyýarly döwlet edarasyna degişli maglumatlary bermelidirler.

XII bap. Ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) kesgitlemegiň we tölemegiň tertibi

43. Ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykanda ätiýaçlandyrýan ýa-da bähbit görüji ýüze çykan ätiýaçlandyryş halaty barada ätiýaçlandyryja 7 (ýedi) iş günüň dowamynda ätiýaçlandyryş halaty barada arza (şu kadalaryna 4-nji goşundy) ýa-da sanly hyzmatlar arkaly elektron görnüşinde habar bermäge, şeýle hem dessine degişli edaralara habar bermäge (weterinariýa gullugyna, polisiýa we ş.m.) borçludyr.

Ätiýaçlandyrýan tarapyndan arza gelip gowşan gününde ätiýaçlandyryjy ony bellenilen tertipde hasaba alýar.

44. Ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş halaty barada ätiýaçlandyrýandan arza gelip gowuşandan soň 5 (bäş) günüň dowamynda ätiýaçlandyrýanyň we degişli hünärmenleriň gatnaşmagynda ätiýaçlandyryş halaty barada ykrarhaty (şu kadalaryna 5-nji goşundy) düzmelidir.

Mallaryň kesellemeginiň sebäpleri we gyrylmagy, mejbury öldürilmegi ýa-da ýok edilmegi hakyndaky netijenamalary weterinariýa gullugynyň hünärmenleri berýärler.

Ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öweziniň doluş töleginiň) çözülmegi üçin ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryja weterinariýa gullugynyň mallaryň kesellemeginiň sebäpleri we gyrylmagy, mejbury öldürilmegi ýa-da ýok edilmegi hakyndaky netijenamasynyň nusgasyny tabşyrmaly.

45. Ätiýaçlandyrylan mallar ölende ýa-da ýok edilende ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça bellenen ätiýaçlandyryş pul möçberinde tölenilýär.

46. Ätiýaçlandyrýana ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) nagt ýa-da nagt däl görnüşde tölenýär.

47. Hakyky bahasyna ätiýaçlandyrylan mallar mejbury ýagdaýda öldürilende ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) iýmite peýdaly etiň bahasyny aýyrmak bilen ätiýaçlandyryş pul möçberleriniň çäklerinde tölenilýär. Eger mal hakyky bahasyndan pes bolan ätiýaçlandyryş pul möçberine ätiýaçlandyrylan bolsa, onda ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) malyň bahasynyň näçe göteriminde ätiýaçlandyrylan bolsa şol göterimdäki etiň bahasyny aýyrmak bilen tölenilýär.

Etiň bahasy et satylan edara tarapyndan berlen resminamananyň esasynda kesgitlenilýär, şeýle resminamanyň ätiýaçlandyrýan tarapyndan berilmedik ýagdaýynda etiň bahasy bazar nyrhlaryndan ugur alnyp bellenilýär.

Eger maly mejbury ýagdaýda öldürilmegine getiren sebäpler boýunça et tutuşlygyna iýmite ýarawly däl bolsa, ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) ölen malyňky ýaly tertipde bellenilýär.

48. Etiň iýmite ýarawly däldigi öldürilen mallaryň weterinar gözden geçirilişi we etiň we et önümleriniň weterinariýa-arassaçylyk barlagynyň Kadalaryna laýyklykda weterinariýa gullugynyň hünärmeni tarapyndan kesgitlenilýär.

Weterinariýa gullugynyň hünärmeniniň görkezmesi boýunça kesellän mal eti gaýtadan işleýiş edarasyna soýmak ýa-da satyn almak üçin berilse, ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) ätiýaçlandyrýanyň degişli edaradan bu et üçin alan pul möçberini aýyrmak bilen, ätiýaçlandyryş pul möçberleriniň çäklerinde tölenilýär. Bu halatda ätiýaçlandyrýan maly soýmak üçin alan guramanyň resminamasyny görkezmelidir.

Eger malyň ölen gününde ätiýaçlandyrýanda bu görnüşdäki we ýaşdaky mallaryň sany ätiýaçlandyrylandan köp bolsa, we haýsy malyň ätiýaçlandyrylandygyny takyklamak mümkin bolmasa, bu görnüş we ýaşdaky mallar üçin ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) kesgitlenen ätiýaçlandyryş pul möçberi malyň ölen gününde ätiýaçlandyrýanda bu hili mallaryň hakykatda bar bolan sanyna bölünýär. Bu ýagdaýda ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) şu malyň paýyna düşýän möçberinde tölenilýär. Galan mallar ätiýaçlandyryş şertnamanyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamanyň) möhleti tamamlanýança degişlilikde azaldylan ätiýaçlandyryş pul möçberlerinde ätiýaçlandyrylan hasap edilýärler.

49. Ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) şu aşakdaky ýagdaýlarda tölenilmeýär:

1) mallaryň ölmegi ýa-da öldürilmegi ätiýaçlandyrýanyň bilkastlaýyn hereketleriniň netijesinde bolan bolsa, diňe mal bilen bolan betbagtçylykly hadysa sebäpli oňa ölüm abanan halatynda mejbury öldürilen ýagdaýlaryndan başga ýagdaýlarda;

2) weterinar hünärmeniniň ýokanç keseller bilen göreşmek boýunça öňüni alyş çärelerini geçirmek barada beren görkezmelerini ýa-da kesellän maly öldürmek hakyndaky kararyny ätiýaçlandyrýanyň bilgeşleýin ýerine ýetirmezliginiň netijesinde mal ölen bolsa.

50. Eger ätiýaçlandyryş halaty boýunça derňew geçirilýän bolsa, onda ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemek ýa-da tölemekden boýun gaçyrmak baradaky mesele derňew edaralaryndan işiň bes edilendigi ýa-da togtadylandygy hakyndaky karary alanyndan soň, iş kazyýete berlen halatynda kazyýetiň kanuny güýje giren degişli çözgüdi alnandan soň 7 (ýedi) iş gün möhletde çözülýär.

XIII bap. Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş

şahadatnamasynyň) bes edilmegi

51. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:

1) hereket edýän möhleti geçende;

2) ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça borçnamalary doly möçberde ýerine ýetirilende;

3) ätiýaçlandyryş şertnamasyda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyda) bellenilen möçberlerde we möhletlerde ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) tölenilmedik ýagdaýynda;

4) ätiýaçlandyrýan tarap aradan çykanda, (ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça onuň hukuklarynyň we borçlarynyň kanun esasynda mirasdaryna ýa-da başga şahslara geçen ýagdaýy muňa degişli däldir);

5) ätiýaçlandyrýan tarapyndan şu kadalarda göz öňünde tutulan borçlary berjaý edilmedik ýagdaýynda.

52. Eger bu ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) göz öňünde tutulan bolsa, ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ätiýaçlandyrýanyň ýa-da ätiýaçlandyryjynyň talaby boýunça möhletinden öň bes edilip bilner.

Ätiýaçlandyrýanyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) möhletinden öň bes edilen halatynda ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş şertnamanyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamanyň) tamamlanmadyk möhleti üçin ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny), edilen çykdajylary aýyrmak bilen, oňa gaýtaryp berýär. Şunda, eger ätiýaçlandyrýanyň talaby ätiýaçlandyryjy tarapyndan ätiýaçlandyryş kadalarynyň bozulmagy bilen şertlendirilen bolsa, onda ol ätiýaçlandyrýana onuň ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) dolulygyna gaýtaryp berýär.

Ätiýaçlandyryjynyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş möhletinden öň bes edilende, ol ätiýaçlandyrýana onuň tölän ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) dolulygyna gaýtaryp berýär. Şunda, eger ätiýaçlandyryjynyň talaby ätiýaçlandyrýan tarapyndan ätiýaçlandyryş kadalarynyň bozulandygy bilen şertlendirilen bolsa, onda ol ätiýaçlandyrýana şertnamanyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamanyň) tamamlanmadyk möhleti üçin ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny), edilen çykdajylary aýyrmak bilen, oňa gaýtaryp berýär.

53. Ätiýaçlandyrýanyň talaby boýunça ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) möhletinden öň bes edilen halatynda, ýöne ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ýitirilen ýa-da ýok edilen bolsa, onda ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryjydan öwezligini talap edip biler. Öwezlik berlenden soň ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) möhletinden öň bes edilip bilner.

Ähli ýagdaýlarda öwezlik bermek boýunça çykdajylary ätiýaçlandyrýan çekýär. Öwezlik berlenden soň ýitirilen ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ätiýaçlandyryjynyň buýrugy bilen hakyky däl diýlip hasap edilýär we ýitirilen ýa-da ýok edilen ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça hiç bir ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) tölenilmeýär diýip görkezilýär. Bu barada ätiýaçlandyryjy degişli guramalara habar edip biler.

XIV bap. Ätiýaçlandyryş pul möçberi ätiýaçlandyryş öwezini doluş

töleginden boýun gaçyrylmagy

54. Ätiýaçlandyryş halaty şu aşakdaky ýagdaýlar netijesinde bolup geçen halatynda, ätiýaçlandyrjy ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemekden ýüz döndermäge haklydyr:

1) ätiýaçlandyrýanyň ýa-da öz peýdasyna ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) baglaşylan adamyň ätiýaçlandyryş halatynyň gelip ýetme töwekgelçiliginiň artmagyna gönükdirilen bilkastlaýyn hereketleri netijesinde;

2) ätiýaçlandyrýan tarapyndan bilkastlaýyn jenaýat edilip, şol jenaýatlar üçin olar jenaýat jogapkärçiligine çekilende we iş kesilende;

3) ätiýaçlandyryja ätiýaçlandyryşyň ýagdaýlary barada görnetin ýalan maglumatlar habar berlende, eger ýagdaýlaryň gizlenilmegi ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy bilen sebäpli baglanşykda durýan bolsa;

4) ätiýaçlandyrýan ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy barada öz wagtynda habar bermese we şonuň netijesinde ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykandygy saglygy goraýyş, derňew, kazyýet we beýleki edaralaryň resminamalary bilen tassyklanmasa ýa-da zyýanyň möçberini, ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagynyň sebäbini anyklamak mümkin bolmasa.

Ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemekden boýun gaçyrylan halatynda ätiýaçlandyryjy bu barada ätiýaçlandyrýana 3 (üç) iş gün möhletde sebäbini ýazmaça habar bermäge borçludyr.

XV bap. Ätiýaçlandyrýana ýetirilen zyýan üçin jogapkär adam babatda ätiýaçlandyrýanyň hukuklarynyň ätiýaçlandyryja geçmegi

55. Ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan ýagdaýynda ýetirilen zyýan üçin ätiýaçlandyrýanyň ýa-da üçünji bir şahsyň öňünde jogapkär adamdan regres talabyň hukugy şol pul möçberiniň çäklerinde ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölän ätiýaçlandyryja geçýär.

Eger ätiýaçlandyrýan görkezilen şol şahsa talaplary bildirmekden ýa-da şol talaplaryň ýerine ýetirmegi üpjün edýän hukuklardan boýun gaçyrsa, onda ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş pul möçberiniň (ätiýaçlandyryş öwezini doluş töleginiň) üçünji bir şahsdan tutulyp alynjak bölegini tölemekden boşadylýar.

56. Eger ätiýaçlandyrýan ýa-da onuň peýdasyna ätiýaçlandyryş pul möçberi (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegi) geçirilýän şahs ýetirilen zyýan üçin jogapkär şahsdan zyýanyň öwezini doluş tölegini doly alan bolsa, onda ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) amala aşyrmakdan boşadylýar. Günäkär tarapyndan zyýanyň öwezi bölekleýin dolunan ýagdaýynda ätiýaçlandyryjy, onuň günäkärden alan pul möçberini hasaba almak bilen, ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) töleýär. Eger-de günäkär tarapyndan zyýanyň öwezi doly dolunan ýagdaýynda ätiýaçlandyryjy ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemekden boşadylýar.

Şunuň bilen baglanyşykly ätiýaçlandyryjy degişli halatlarda bellenilen tertipde we möhletinde ýetirilen zyýan üçin jogapkär adama regres talabyny bildirmäge borçludyr.

XVI bap. Jedelleri çözmek

57. Ätiýaçlandyryş babatyndaky gatnaşyklarda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

58. Regres talabynyň arzalaryna seredilen mahalynda Türkmenistanyň ätiýaçlandyryjylary döwlet paçlaryny tölemekden boşadylýar.

Fiziki şahslara degişli mallaryň

meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna

1-nji goşundy

Fiziki şahslara degişli bolan mallaryň

meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça

bir ýyllyk ätiýaçlandyryş nyrh möçberleri

(ätiýaçlandyryş pul möçberinden %-de)

№

Mallaryň

ady

Ähli

görnüşlerden nyrhlar

Ätiýaçlandyryş töwekgelçilikleri, şol sanda:

keseller, kesel sebäpli mundan beýläk maly ulanmak mümkinçiligini aýyrýan weterinariýa gullugynyň hünärmeniniň görkezmesi boýunça mejbury öldürmek

ýa-da ýok etmek

tebigy betbagtçylyklar (ýer titreme, suw alma, opurylma, gaý, tupan, doňaklyk, ýangyn, partlaýyş, ýyldyrym urmak)

betbagtçylyk hadysalary (haýwanlaryň topulmagy, zäherli otlardan, maddalardan, ýylanyň çakmagyndan ýa-da zäherli mör-möjeklerden birden zäherlenmek, derä gaçmagy, ulag serişdesiniň aşagyna düşmegi, bogulmak, elektrik togunyň täsiri, gün ýa-da ýylylyk urgysy

we beýleki betbagtçylykly hadysalar

mejbury öldürmek halatyna, eger mal bilen betbagtçylykly hadysa bolan bolsa we oňa ölüm abanan bolsa

Iri şahly mal

4,0

2,0

1,0

Goýunlar, geçiler we doňuzlar

4,5

2,0

0,5

1,5

0,5

Düýeler we atlar

16,0

7,0

2,0

5,0

2,0

Öý guşlary

8,0

4,0

1,5

2,0

0,5

Bellik:Töwekgelçiligiň derejesine we ätiýaçlandyryş pul möçberine baglylykda her bir halatda ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklaryň) nyrhlary kesgitlenilende peseldiji (0,6-dan 1 çenli) we ýokarlandyryjy (1,0-den 3,0 çenli ) koefisiýentler ulanylyp bilner.

Fiziki şahslara degişli mallaryň

meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna

2-nji goşundy

__________________________________________________

(döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň ady, salgysy)

Fiziki şahslara degişli mallaryň meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça

ARZA

Ätiýaçlandyrýan _________________________________________________________________

(familiýasy, ady, atasynyň ady)

Öý salgysy _____________________________________________________________________

20_ ý. « ____ » ____________ dan(den) 20_ ý. « ____ » ___________ çenli möhlete fiziki şahslara degişli mallaryň ätiýaçlandyryş şertnamasyny (ätiýaçlandyryş şahadatnamasyny) baglaşmagy haýyş edýärin.

Bähbit görüji__________________________________________________________

(familiýasy, ady, atasynyň ady)

Öý salgysy ___________________________________________________________

Malyň görnüşi____________________, Jynsy_____________________, Ýaşy_______________

Baş sany_______________________

Reňki we bellikleri_______________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

Ätiýaçlandyryş pul möçberi (manat)

Bir mal üçin:____________________________________________________________________

Ähli mal üçin:___________________________________________________________________

Ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklay) ___________________________________

_______________________________________________________________________________

Ätiýaçlandyryş gatanjynyň (ätiýaçlandyryş baýragynyň) tölemeginiň tertibi we möhleti__________

________________________________________________________________________________

Mallar şu halatlardan ätiýaçlandyrylýar:

1) keseller, kesel sebäpli mundan beýläk maly ulanmak mümkinçiligini aýyrýan weterinariýa gullugynyň hünärmeniniň görkezmesi boýunça mejbury öldürmek ýa-da ýok etmek;

2) tebigy betbagtçylyklar (ýer titreme, suw alma, opurylma, gaý, tupan, doňaklyk, ýangyn, partlaýyş, ýyldyrym urmak);

3) betbagtçylykly hadysalary (haýwanlaryň topulmagy, zäherli otlardan, maddalardan, ýylanyň çakmagyndan ýa-da zäherli mör-möjeklerden birden zäherlenmek, derä gaçmagy, ulag serişdesiniň aşagyna düşmegi, bogulmak, elektrik togunyň täsiri, gün ýa-da ýylylyk urgysy we beýleki betbagtçylykly hadysalar);

4) mejbury öldürmek halatyna, eger mal bilen betbagtçylykly hadysa bolan bolsa we oňa ölüm abanan bolsa;

Ätiýaçlandyrmak isleýän töwekgelçilikleriňizi görkeziň _______________________________

Ätiýaçlandyrýan ______________________________________________________

(familiýasy, ady, atasynyň ady we goly)

20___ ý. « _____ »_______________

Fiziki şahslara degişli mallaryň

meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna

3-nji goşundy

Türkmenistanyň Döwlet ätiýaçlandyryş guramasy

Fiziki şahslara degişli mallaryň meýletin ätiýaçlandyryşy boýunça

ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy)

Görnüş 000 № 0000000

Ätiýaçlandyryjy (guramanyň ady)
Salgysy/ telefony/faksy
Bank maglumatlary
Ätiýaçlandyrýan (F.A.A.a.)
Salgysy/ telefony/faksy
Bank maglumatlary
Bähbit görüji
Salgysy/ telefony/faksy
Ätiýaçlandyryş obýekti
Mallaryň görnüşi: Mallaryň jynsy: Mallaryň ýaşy: Mallary reňki we bellikleri:
Baş sany
Ätiýaçlandyryş pul möçberleri (san bilen we ýazmaça) Bir mal üçin Ähli mal üçin
Ätiýaçlandyryşyň töwekgelçiligi we ätiýaçlandyryş nyrh möçberi (Eger koeffisiýent ulanylýan bolsa, onda onuň möçberi anyk görkezilmeli)
Ätiýaçlandyryş gatançlary (ätiýaçlandyryş baýraklary) (san bilen we ýazmaça)
Ätiýaçlandyryş gatançlaryny (ätiýaçlandyryş baýraklaryny) tölemegiň tertibi we möhleti
Ätiýaçlandyryş gatançlarynyň (ätiýaçlandyryş baýraklarynyň) tölenendigi barada bellik (tölegiň görnüşi (nagt, nagt däl) töleg tabşyrygyň №, senesi)
Ätiýaçlandryyş şertnamasynyň (ätiýaçlandryyş şahadatnamasynyň) hereket edýän möhleti
Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandryyş şahadatnamasynyň) güýje girmeginiň senesi, wagty we şertleri
Franşiza (şertli, şertsiz)
Ätiýaçlandyryşyň hemişe edilýän ýeri
Beýleki şertler
M.Ýe. Ätiýaçlandyryjy (familiýasy, ady, atasynyň ady, wezipesi we goly)
Ätiýaçlandyryş kadalary we şertleri bilen tanyşdyryldym (ätiýaçlandyrýanyň familiýasy, ady we atasynyň ady we goly)
Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) berlen senesi

Bellik: Şu ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) boýunça ätiýaçlandyryş halaty ýüze çykan halatynda ätiýaçlandyrýan bu barada haýal etmän, ýöne 7 (ýedi) iş gününden gijä galman habar bermäge borçludyr. Ätiýaçlandyryş şertnamasynda (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynda) möhlete bölünen ätiýaçlandyryş gatançlar (ätiýaçlandyryş baýraklar) öz wagtynda tölenmese ätiýaçlandyryjy öz borçlaryndan boşadylýar. Ätiýaçlandyryş şertnamasy (ätiýaçlandyryş şahadatnamasy) ätiýaçlandyrýanyň ýa-da ätiýaçlandyryjynyň talap etmegi boýunça möhletinden öň bes edilip bilner.

Fiziki şahslara degişli mallaryň

meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna

4-nji goşundy

Ätiýaçlandyryş halaty barada

A R Z A

__________________________________________________________bolup geçen

(gün, aýy, ýyly)

___________________________________________________________________ (ätiýaçlandyryş halatynyň häsiýetini görkezmeli)

_________________________________________________habar berýärin hem-de soňra ätiýaçlandyryş pul möçberini (ätiýaçlandyryş öwezini doluş tölegini) tölemegiňizi Sizden haýyş edýäris.

Arza şu resminamalar goşulýar:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

20___ ý. «_____»_______________ __________________________________
(Ätiýaçlandyrýanyň familiýasy, ady, atasynyň ady we goly)

Fiziki şahslara degişli mallaryň

meýletin ätiýaçlandyryş Kadalaryna

5-nji goşundy

Ätiýaçlandyryş halaty barada

Ykrarhaty №_____

1.Ätiýaçlandyryjynyň___________________________________________________

___________________________________________________________________

(guramanyň ady, hünärmeniň wezipesi we f.a.a-a)

2.Ätiýaçlandyrýanyň____________________________________________________

(familiýasy, ady, atasynyň ady)

3.Gatnaşýanlar _____________________________________________________

(familiýasy, ady, atasynyň ady)

gatnaşmaklarynda 20_-nji(y) ýylyň “___” ______________ bolup geçen ätiýaçlandyryş halaty barada 20_-nji(y) ýylyň “___” ______________ şu ykrarhaty düzüldi we şu aşakdakylar anyklandy.

4. Malyň görnüşi, ýaşy (ýyl, aý) _________________________________________

5. Reňki we bellikleri __________________________________________________

6. Mal haçan öldi, mejbury öldürildi, ýok edildi ____________________________

______________________________________________________________________________________

(gerek däliniň üstüni çyzmaly)

7. Kime we haçan malyň ölendigi, mejbury öldürilendigi, ýok edilendigi hakynda habar edildi _________________________________________________________

(gerek däliniň üstüni çyzmaly)

Eger arza bellenen möhletden giç berilen bolsa, munuň sebäbini görkezmeli ______

___________________________________________________________________

8. Nähili ýagdaýlarda mal öldi, mejbury öldürildi, ýok edildi __________________

___________________________________________________________________

9. Kimiň günäsi sebäpli mal öldi ýa-da betbagtçylykly hadysa boldy, we bu günä nämeden ybarat ______________________________________________________

(malyň ölümine günäkär bolan adamyň familiýasyny, adyny, atasynyň adyny,

______________________________________________________________________________________________

iş ýerini ýa-da ýaşaýan ýerini görkezmeli)

10. Malyň ölen gününde 1 kg. etiň bazar bahasy________________________manat

11. Bellik___________________________________________________________

___________________________________________________________________

M.Ý.

Ätiýaçlandyryjynyň ______________________________

(hünärmeniň f.a.a-a, we goly)

Ätiýaçlandyrýanyň ______________________________

(f.a.a-a, we goly)

Gatnaşýanyň___________________________________

(f.a.a-a, we goly)

Mal lukmanynyň netijenamasy

_______________________________________________________________________________

(netijenamany beren mal lukmanyň familiýasy, ady, atasynyň ady we onuň işleýän ýeri)

Netijenama nämäniň esasynda berildi – ölen malyň şahsy gözden geçirmek ýa-da ambulatoriýada bejermek maglumatlary esasyndamy (şol sanda daýhan birleşikleriň mal lukmanynyň bölümlerinde, weterinar bejerişhanalarynda, wetambulatoriýalarda işleýän weterinar hünärmenleriň ambulatoriýada bejermek (ölen malyň maslygynyň açylanlygy hakynda teswirnama) we weterinar – bakteriologiki barlaghananyň maglumatlary esasynda.
Mal haçan keselläpdir __________________________ bu hakda haçan we kime habar berilipdir_________________________________________________________________
Kesellän mala kim tarapyndan kömek berilipdir __________________________________
Malyň kesellemegini, hem-de ölmegini ýa-da mejbur edilip öldürilmegini döreden sebäpler ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Mal kimiň buýrugy boýunça mejbur edilip öldürildi _______________________________

Malyň semizligi __________________________, läşiň agramy _________________________kg şol sanda: adamlaryň iýmegi üçin ýaramly bolan et ___________________________________kg

20 - nji(y) ýylyň _______________ aýynyň ____ Mal lukman ___________________

F.A.A-a (goly)

Möhür

Döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň hünärmeniniň netijenamasy

Döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň güwänamasy 20 -nji(y) ýylyň ____ ___________________ _____________ belgi bilen resmileşdiriş jurnalyna ýazyldy.

Ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) möhleti __________________

______________________________________________________________________________, ätiýaçlandyryş şertnamasynyň (ätiýaçlandyryş şahadatnamasynyň) belgisi___________________

we ätiýaçlandyryş pul möçberi _________________________________________________manat

Iýmäge ýaramly bolan etiň pul möçberi__________________________________________manat

Tölemeli ätiýaçlandyryş pul möçberi: _______________________________manat	Ätiýaçlandyryş pul möçberi tölenilmäge degişli däl (sebäbini görkezmeli)_____________________
________________________________	_______________________________________
(sanlarda we ýazmaça görkezmeli)	_______________________________________
20 -nji(y) ý. _____ __________________	20 -nji(y) ý. ____ __________________
döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň wekili__________________________________	döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň wekili__________________________________
(F. A. A-a., goly)	(F. A. A-a., goly)
Tölemek üçin tassyklaýaryn________________ __________________________________manat	Ätiýaçlandyryş pul möçberiniň tölenilmäge degişli däldigini tassyklaýaryn.
(sanlarda we ýazmaça görkezmeli)
20 -nji(y) ý. _____ __________________	20 -nji(y) ý. _____ __________________
____________(şäher, welaýat, etrap) M.Ý. döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň başlygy_______________________ (goly)	____________(şäher, welaýat, etrap) M.Ý. döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň başlygy________________________ (goly)

Ätiýaçlandyryş pul möçberi 20 -nji(y) ýylyň _____ _________________________ tölendi.

Resminamanyň belgisi __________________________________________________________

döwlet ätiýaçlandyryş guramasynyň baş buhgalteri____________________________________

F.A.A-a (goly)